Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 236
„ALLSKONAR NÚTÍmAHELVÍTI“
235
fram að upphaflega hafi staðið til að skrifa hefðbundinn leikhúsdóm og birta
á fyrstu sýningardögunum. Eftir að hafa séð leikritið á fjölunum og lesið
útgefnu bókina hvarf hann hins vegar frá þeirri hugmynd. Á þessum tíma
hefur vafalaust verið dálítið flókið fyrir vinstri sinnaða mennta og listamenn
að skrifa neikvæðar blaða og tímaritsgreinar um verk eftir Laxness, en það
voru þó ekki íhugunarefni af því tagi sem héldu aftur af Einari. Heldur var
það umfang hinna skáldlegu bresta sem þarna blöstu við – það hversu af
skaplega misheppnað leikritið reyndist – sem gerði það að verkum að Einar
stóð andspænis vitsmunalegu ósamræmi sem kallaði á umhugsunartíma;
hvernig gat svona skáld skrifað svona leikrit?37 Í greininni kemur Einar víða
við og fjallar um íslenska leikhússögu og setur í þverþjóðlegt samhengi, og
vissulega finnur hann skrautsaumslegar fellingar til að hrósa. En þegar að
því kemur að útlista galla verksins er Einar hvergi feiminn, og gefur meðal
annars í skyn að Halldór sé „fákunnugur“ leikritaforminu.38
Nær allir málsmetandi prentmiðlar á höfuðborgarsvæðinu tóku Silfur-
túnglið til umfjöllunar og jafnvel þeir sem annað hvort af listrænum eða
pólitískum ástæðum voru andsnúnir því virðast hafa fundið sig knúna til að
eigna leikritinu umtalsverð áhrif í menningarlífinu. Umfjöllun Mánudags-
blaðsins er þar forvitnilegt dæmi. Haldið er fram að leikár Þjóðleikhússins
gangi illa, svo illa raunar að í fyrirsögn er minnst á „neyðaróp“ leikhússtjóra,
en rót vandans er að sögn afhroðið sem Silfurtúnglið er að gjalda hjá áhorf
endum.39 Ýjað er að því að leikhúsinu auðnist ekki að ljúka leikárinu og riði
hreinlega til falls. Æsingurinn í frásögninni grefur hins vegar nokkuð undan
málflutningnum. Vondum verkum smáskálda fylgja vart svona magnþrungin
eftirköst og spyrja má hvort það þurfi ekki mikinn höfund til að missmíðar
hans felli þjóðleikhús.
37 „Þessar hugleiðingar eru nánast tilraun til að finna svar við því, hvers vegna hið
nýja leikrit Halldórs Kiljans Laxness, Silfurtúnglið, er ekki burðugra en raun er á.
Ætlunin var að ég ritaði grein um leikritið og sýningu þess. En ég hvarf frá því
ráði vegna þess, að þegar ég var búinn að lesa leikritið og sjá það leikið var mér
orðið ónotalega ljóst, að Silfurtúnglið hafði sízt orðið til að auðga hinar fátæklegu
leikbókmenntir okkar […] Víðast hvar skortir Silfurtúnglið svo tilfinnanlega skáld
lega hafningu, listræna reist, að maður nuggar augun og spyr vantrúaður: Er þetta
verk eftir Halldór Kiljan Laxness?“ Einar Bragi, „Hugleiðingar um Silfurtúnglið og
fleira“, Birtingur, 1/1955, bls. 33–35, hér bls. 34–35.
38 Einar Bragi, „Hugleiðingar um Silfurtúnglið“, bls. 34.
39 Leikhúsunnandi, „Lokar Þjóðleikhúsið í byrjun desember? Aðsókn mjög dræm.
Neyðaróp Rósinkranz“, Mánudagsblaðið, 15. nóvember 1954, bls. 2.