Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 73
KATLA KJARTANSDóTTIR Og KRISTINN SCHRAM
72
Framandi ímyndir af norðurslóðum hafa leikið þýðingarmikið hlutverk
í markaðassetningu Íslands undanfarna áratugina.69 Sjá má þessa norður-
hyggju (e. borealism) sem aðferð Íslendinga til að aðlaga sig að svæðisbund-
inni þróun og aðdráttarafli hins vestnorræna norðurs. Staða Íslands sem
norðurslóðaríkis og Íslendinga sem norðurslóðaþjóðar er ekki einhlít og er
í örri mótun markaðsafla, menningarpólitíkur og í samspili landfræðilegrar
legu og stjórnmála. Sögur af hvítabjörnum og þær ímyndir sem settar eru
fram af þeim, má einnig líta á sem hluta af samspili alþýðlegrar og alþjóð-
legrar frásagnarhefðar. Hún er í mörgum tilvikum hliðstæð opinberri um-
ræðu eða ímyndasmíð en stundum má greina nokkra andstöðu, og jafnvel
gagnsögur (e. counternarrative) við ríkjandi orðræðu. Í skilgreiningu Amy
Shuman byggja gagnsögur á því að mögulegt sé að gagnrýna ráðandi frá-
sagnir og ekki síst með því að vekja samúð.70 Dæmi um það er gjörningur-
inn Fooled by Iceland sem beindist að framsetningu á landi og þjóð gagnvart
ferðamönnum. Hann vísar með háði í Inspired by Iceland auglýsingaherferð-
ina sem hleypt var af stokkunum í kjölfar eldgossins í Eyjafjallajökli árið
2010 og stendur í raun enn.71 Þessi skopmynd hennar grefur undan ýmsum
staðalmyndum og ímyndum sem sjaldan er storkað á sjálfum vettvangi ferða-
mennskunnar. Verkið var unnið af ónafngreindum nemanda í Listaháskóla
Íslands og fólst í því að dreifa röð plakata á vinsælum ferðamannastöðum.
Eitt þeirra sýnir teikningu af hvítabirni og ber yfirskriftina „Don’t be fooled
son, „Hvítabirnir í Skagafirði árið 2008“, Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags,
1–2/2009, bls. 29–38, sótt 18. mars 2019 af http://uni.hi.is/steinis/files/2018/11/
Natturufr-78-1-2-Hvitabirnir-i-Skagafidi.pdf. Uppstoppaða birni er nokkuð víða
að finna á íslenskum söfnum til dæmis á Byggðasafni Dalvíkur og á Ísafirði.
69 Kristinn Schram, „The Wild Wild North. The Narrative Cultures of Image Con-
struction in Media and Everyday Life“, Images of the North. Histories, Identities, Ideas,
ritstj. Sverrir Jakobsson o. fl., Studia Imagologica 14, Amsterdam: Rodopi, 2009,
bls. 249–260; Kristinn Schram, „Banking on Borealism. Eating, Smelling, and Per-
forming the North“, Iceland and Images of the North, Imaginaire du Nord Series,
Québec: Presses de l’Université Québec, 2011, bls. 305–328. Katla Kjartansdóttir,
„Remote, Rough and Romantic. Contemporary Images of Iceland in Visual, Oral
and Textual Narrations,“ Images of the North. Histories, Identities, Ideas, bls. 271–281;
Kristín Loftsdóttir, Crisis and Coloniality at Europe’s Margins. Creating Exotic Iceland.
New York: Routledge, 2018.
70 Amy Shuman, Other People’s Stories. Entitlement Claims and the Critique of Empathy,
Chicago: University of Illinois, 2005, bls. 19.
71 Auglýsingaherferðin var samstarfsverkefni íslenska ríkisins, Reykjavíkurborgar, Ice-
landair, Iceland Express, Íslandsstofu, markaðsstofu landshlutanna og aðila í Sam-
tök um ferðaþjónustunnar.