Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 245
BjöRN ÞóR VILHjÁLmSSON
244
leikritsins, endalok hafa jú ávallt sérstakan þunga þegar að merkingarsköpun
kemur, en rök verða jafnframt færð fyrir því að melódramahugtakið sé jafn
vel enn mikilvægara en Sveinn gefur til kynna.51 Í framhaldinu verða fræði
leg skrif skoðuð og leitast verður við að sýna hversu afdrifaríkt það einmitt
getur verið þegar „óviðeigandi“ leshætti er beitt við túlkun á verkinu.
V. Framandgerving frásagnarsamfellunnar
Raunar þykir ýmsum sem andi leikskáldsins sem öðrum fremur er tengt við
framandgervingarhugtakið svífi yfir vötnum í Silfurtúnglinu. Peter Hall
berg fullyrti að enginn vafi léki á því að „leikritagerð Bertolts Brecht [hafi
vakað] fyrir [Halldóri] sem fyrirmynd“ þegar hann samdi Silfurtúnglið.52
Ekki var hins vegar mikið fjallað um möguleg tengsl við Brecht þegar Silfur-
túnglið var frumsýnt, en þegar rætt er um áhrifavalda á Silfurtúnglið í seinni
tíð heyrist nafn hans æ oftar. Í grein sem skrifuð er í tilefni af fimmtíu ára
afmæli Þjóðleikhússins lýsir Hávar Sigurjónsson Silfurtúnglinu sem „siða
bótaleikrit[i] í Brecht–ættuðum kabarettstíl“ og nokkrar umræður brutust
út um Silfurtúnglið og Brecht í kjölfar sýningar á sjónvarpsaðlögun Hrafns
Gunnlaugssonar á leikritinu.53 Ýmsar ástæður eru fyrir því að sjónmál fræði
manna hefur færst í þessa átt. Eins og Sveinn Einarsson bendir á er Brecht
eitt virtasta og áhrifamesta leikskáld veraldar einmitt þegar áhugi Halldórs á
51 Endalok vega þyngra en aðrir hlutar frásagnarinnar vegna þess að með þeim er endi
bundinn á frásögnina, en um leið er heildarmynd af verkinu sköpuð. Það er innan
þessarar heildarmyndar sem merking allra frásagnareininga ákvarðast, og án hennar
er skáldskapur merkingarlaus, endaleysa í bókstaflegum skilningi. Um þýðingu
endaloka í skáldsögum má lesa í marianna Torgovnick, Closure in the Novel, New
jersey: Princeton University Press, 1981, bls. 19–22. Um sérstæða merkingu enda
loka í samhengi við heildarmerkingu verka, sjá Peter j. Rabinowitz, Before Reading:
Narrative Conventions and the Politics of Interpretation, Ithaca, New York: Cornell
University Press, 1987, bls 160–168. Um endalok í víðri merkingu, sjá Frank Ker
mode, The Sense of an Ending, Oxford: Oxford University Press, 2000. Sjá hér einn
ig, í örlítið öðru en þó tengdu samhengi, Guðni Elísson, „Byron og listin að deyja“,
Skírnir, 2/2001, bls. 420–450.
52 Peter Hallberg, Hús skáldsins II. Um skáldverk Halldórs Laxness frá Sölku Völku til
Gerplu, þýð. Helgi j. Halldórsson, Reykjavík: mál og menning, 1971, bls. 162.
53 Hávar Sigurjónsson, „Íslenskt, já takk!“, Morgunblaðið, 20. apríl 2000, bls. D20.;
Bryndís Schram, „„Það kemur einhver og kaupir mann““, Vísir, 21. desember 1978,
bls. 16; „Hvað er að vera sympatískur í brechtískum stíl?“, Vísir, bls. 9.