Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 149
SOFFÍa auðuR BIRGISDóTTIR
148
og tilfinningum dýranna og að þjóðfélagsádeila sé ekki endilega markmiðið
í öllum sögunum og nefnir hann þar sérstaklega sögu af ungri forystukind,
„Brekku-Gulur“, og segir sjálfa frásagnarlistina vera þar í fyrirrúmi.21
Svarið við spurningunni um „hvers vegna dýrasagnaritun náði svo mikl-
um þroska hér á fyrstu áratugum blómlegrar innlendrar smásagnaritunar“,
telur Björn Teitsson einfaldlega felast í íslenskri samfélagsgerð nítjándu
aldar, að náið sambýli manna og dýra í bændasamfélaginu hafi fætt af sér vel-
vild í garð dýranna og skilning, að baki dýrasagnaritunar liggi „samúðin með
málleysingjum og smælingjum náttúrunnar.“22 Eins og áður hefur komið
fram blómstrar íslensk dýrasagnaritun samhliða baráttunni fyrir réttindum
dýra og Gunnar Theodór Eggertsson bendir á að kenningar Darwins gegni
stóru hlutverki í þróun bókmenntagreinarinnar og sögurnar megi skilja sem
mikilvægt innlegg í siðfræðilega umræðu á seinni hluta átjándu aldar og fyrri
hluta þeirrar nítjándu, umræðu sem lognaðist út af á árum fyrri heimsstyrj-
aldarinnar.23
Þórbersk dýrafræði
Þórbergur Þórðarson (1888–1974) er fæddur og uppalinn í íslensku bænda-
samfélagi á síðari hluta nítjándu aldar og fyrri hluta þeirrar tuttugustu. Í
endurminningabókum hans, sem gefnar voru út saman undir heitinu Í
Suðursveit, eru margar og fjölbreytilegar frásagnir af dýrum enda lýsir hann
þar uppvexti sínum á Hala sem einkenndist af nánu sambýli manna og dýra.
Sumar dýrafrásagnir Þórbergs væri hægt að kljúfa frá megintexta bókanna
og birta sem sjálfstæðar sögur og hefur slíkt verið gert í nokkrum tilvikum.24
Tilvera dýra og manna í gamla bændasamfélaginu var samanslungin og líf
mannfólksins undir dýrunum komið ekki síður en líf og velferð dýranna var
undir mannfólkið sett, eins og Þórbergur ítrekar víða. En hann veltir fyrir
sér enn dýpri og nánari tengslum milli manna og dýra en almennt er gert –
jafnvel hjá einlægum dýravinum. Það kann ef til vill að skýrast af því að Þór-
21 Sama rit, bls. 11.
22 Sama rit, bls. 15.
23 Gunnar Theodór Eggertsson, „Raunsæisdýr og náttúruvísindaskáldskapur“, bls.
137–140.
24 Frásögn Þórbergs af hestinum Jarpi, sem vikið verður að hér síðar, birtist í Nýju
Helgafelli, 1: 2/1956, bls. 56–61. Í bókinni Þegar ég var óléttur, sem hefur að geyma
úrval úr verkum Þórbergs, er birtur kafli með yfirskriftinni „Húsdýrin á Hala“, þar
sem sagt er frá kúnum og kindunum. Þá hefur kafli sem lýsir „samtali“ kúnna frá
Hala við kýrnar frá Reynivöllum birst í lestrarbókum fyrir grunnskólabörn.