Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 112

JARPUR, BlAkkUR, SkJóNI, STJARNA OG HJÁlmA
111
á milli manneskju og hests. Fagurfræðin og vináttan þarf ekki að tengjast
beinu notagildi og á bak við orðabókarskilgreiningar má eflaust finna til-
finningarík tengsl á milli tegunda sem ögra sambandi þjóns og eiganda að
einhverju leyti.
En hugmyndin um „góðhestinn“ gefur einnig til kynna skuggaveruna
sem myndar við hann andstæðupar: „ótemjuna“. Og þegar við rýnum í
kosti og galla góðhesta og ótemja er mikilvægt að velta fyrir sér hvernig
þær skilgreiningar hafa áhrif á hugsun okkar um og meðferð okkar á dýr-
unum sem um ræðir. Góðhesturinn uppfyllir ákveðin skilyrði sem eru al-
mennt talin jákvæð af þeim sem sjá um eða hafa eignað sér dýrið og að sama
skapi einkennist ótemjan af eiginleikum sem eru taldir neikvæðir, svo sem
hjá óstýrilátum, villtum eða frjálsum hestum. með öðrum orðum er góð-
hestur skilgreindur fyrst og fremst út frá notagildi hans fyrir mannfólk og
út frá fegurðarstöðlum sem hestamenn hafa sammælst um að skipti máli.
Skilgreining á góðhesti felur þannig ekki endilega í sér hugmyndir um líðan
hestsins, um félagstengsl hans við aðra sinnar tegundar, um sjálfstæða hegð-
un eða frelsi, svo nokkur dæmi séu nefnd.
Í þessu samhengi er nauðsynlegt að dvelja aðeins við mannmiðjuhugsun-
ina í sambandi mannfólks við aðrar dýrategundir. Hér er mannmiðjan skil-
greind sem svo að ákveðin forgangsröðun ráði ríkjum þegar tillit er tekið
til annarra tegunda og að þegar til árekstra komi séu hagsmunir dýra al-
mennt látnir víkja fyrir hagsmunum mannfólks. Hlutverk annarra tegunda
er þannig fyrst og fremst skilgreint út frá mennskum sjónarmiðum, svo sem
eign, þjónn, þræll, hráefni, skraut eða félagsskapur, og möguleg sjónarmið
dýrsins eru sett í annað sæti. mannhverfan (e. anthropocentrism) er rótgró-
in vestrænni menningarsögu og í bókinni Anthropocentrism and Its Discon-
tents: The Moral Status of Animals in the History of Western Philosophy (2005)
bendir dýrasiðfræðingurinn Gary Steiner á að í vestrænni heimspekihefð
sé mannkynið iðulega staðsett mitt á milli hins guðlega og hins dýrslega og
að „af öllum jarðneskum verum sé mannveran næst guðunum“.12 Sú nánd
veitir „mannverum leyfi til að slá eignarrétti yfir önnur dýr“,13 enda byggir
mannhverfan á þeirri forsendu að hlutverk mannfólks sé að ráða yfir öðrum
tegundum. Steiner rýnir í dæmi úr heimspekisögunni sem draga stigveldi
mannmiðjunnar í efa og færir rök fyrir mikilvægi þess að endurhugsa þessa
12 Gary Steiner, Anthropocentrism and Its Discontents: The Moral Status of Animals in the
History of Western Philosophy, Pittsburgh, PA: University of Pittsburgh Press, 2005,
bls. 1.
13 Sama heimild, sami staður.