Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 151

SOFFÍa auðuR BIRGISDóTTIR
150
lymskulega fram hjá. Nokkrar kríur æptu heróp og runnu á svip-
stundu í hnapp og ærðu óvinina út að sjó. Sólargeisli glampaði á
litlu lóni. Lítil sendlingshjón vöppuðu með vatnsborðinu. Lóu-
hópur sat syngjandi í móa. Smyrill sat skimandi á steini. Lítið kríu-
ger kastaði sér argandi á hann og rak hann inn að Steinafjalli. (13)
Þessar fyrstu lýsingar á dýrum í Steinarnir tala eru fyrst og fremst hluti
af almennri sviðsetningu Þórbergs á sögusviðinu, eins og áður var nefnt.
Síðar í bókinni lýsir hann hins vegar einstökum húsdýrum á Hala ítarlega
og af mikilli innlifun. Sumar þeirra lýsinga einkennast af húmor (til dæmis
lýsingarnar á kúnum og kindunum), aðrar eru harmrænar og tilfinninga-
þrungnar (samanber lýsingin á Jarpi). Þórbergur veltir fyrir sér innra lífi
dýranna og tilfinningum þeirra og hægt er að tala um ýmist væga eða mikla
manngervingu í dýralýsingum hans, hann gefur gjarnan dýrunum mannlega
eiginleika, segir frá þeim í „lifandi frásögn af sálarlífi þeirra, starfsaðferðum,
lærdómsiðkunum, leikum, ferðalagi, ástalífi“, eins og hann lagði sjálfur til í
kröfu sinni um „skemmtilega dýrafræði“ í Ofvitanum (28).
Mannhverfar lýsingar á borð við þær sem Þórbergur leggur til, það er að
segja að lýsa sálarlífi og háttalagi dýra án þess að um táknrænar skírskotanir
til manna sé að ræða, eru taldar eiga rætur í rómantískum bókmenntum fyrri
hluta nítjándu aldar. Vitaskuld sjást mannhverfar lýsingar á dýrum mun fyrr
en þá ætíð í táknrænum og mórölskum tilgangi, svo sem í dæmisögum fyrri
alda. Bókmenntafræðingurinn Onno Oerlemans telur að í skáldskap bresku
rómantíkeranna megi greina upphaf þess viðhorfs að dýr búi yfir vitund (e.
consciousness).28 Hann bendir á að slík viðhorf komi glögglega fram í ljóðum
breskra skálda á borð við William Wordsworth (1770–1850), Samuel Ta-
ylor Coleridge (1772–1834), John Keats (1795–1821), Percy Bysshe Shel-
ley (1792–1822) og John Clair (1793–1864).29 Minna má á að Descartes,
sem sagði hugsunina skilgreina veruhátt manneskjunnar, lýsti dýrum sem
vélum og taldi þau ekki búa yfir vitundarlífi. Oerlemans telur að lýsingar
28 Onno Oerlemans, Romanticism and the Materiality of Nature, Toronto, Buffolo og
London: university of Toronto Press, 2002, bls. 65.
29 Lýsingar þess síðastnefnda á uppvexti sínum í breskri sveit á síðari hluta átjándu
aldar og á fyrri hluta þeirrar nítjándu, sem og á náttúru og dýralífi, hafa ýmsa snerti-
fleti við skrif Þórbergs Þórðarsonar, eins og Viðar Hreinsson hefur tæpt á. Sjá Viðar
Hreinsson, „afturhvarf og opinberun Þórbergs“, „að skilja undraljós.“ Greinar um
Þórberg Þórðarson, verk hans og hugðarefni, ritstj. Bergljót Soffía Kristjánsdóttir og
Hjalti Snær Ægisson, Reykjavík: Bókmennta- og listfræðastofnun Háskóla Íslands,
Háskólaútgáfan, 2010, bls. 35–60, hér bls. 35–36.