Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 91

EDDA R. H. WAAgE Og KARl BENEDIKTSSON
90
í tjald og kríu og „örtaka aldrei egg þeirra“.54 Ólafur nefnir eina fuglategund
til viðbótar sem æskilegt sé að hafa nálægt æðarvarpi, það er val, því hann
verji bæði hreiður sitt og æðarfuglsins, og því sækist æðarfuglinn eftir að
verpa nálægt hreiðri valsins.55
Ólafur lýsir æðarfuglinum sem forvitnum, umhyggjusömum og skyn-
sömum fugli sem auðveldlega megi hæna að manninum yfir varptímann.
Samband manns og æðarfugls virðist þó byggja á gagnvirkum forsendum,
því báðir hafa hag af og sambandið varir aðeins þann tíma sem varp stendur
yfir. Á öðrum tímum ársins hverfur æðarfuglinn til hinnar villtu náttúru.
Um leið dregur Ólafur upp mynd af flokkun fugla sem hverfist um nytjar af
æðarfuglinum. Annars vegar eru fuglar sem spilla varpi: örn, hrafn, svart-
bakur, skarfur og kjói. Hins vegar eru fuglar sem stuðla að verndun æðar-
varpsins: Kría, tjaldur og valur. Aðrir fuglar skipta ekki máli í þessu sam-
bandi. líta má svo á að æðarfuglinn sé þannig á mörkum hins villta og þess
tamda: Fugl sem ræður sér sjálfur í ríki náttúrunnar, en sem velur að eiga
samskipti við manninn þegar honum hentar. Fugl sem á óvini í ríki náttúr-
unnar en sækir skjól hjá manninum fyrir grimmd þess villta.
Friðun æðarfuglsins
Svo virðist sem vaxandi nytjar af dúntekju hafi leitt til breyttra hugmynda
um aðrar nytjar af æðarfugli, þá sérstaklega það að leggja sér fuglinn til
munns. Í Ferðabók Eggerts og Bjarna segir frá því að fuglinum fari fækk-
andi í Kjósar- og gullbringusýslu, þar sem hann sé skotinn ótæpilega, bæði
af landeigendum og útlendingum.56 Það töldu þeir Eggert og Bjarni vera
brot á lagaákvæðum Jónsbókar. Aftur á móti tóku þeir fram að mikið væri af
fuglinum í Borgarfirði og á Breiðafirði, þar sem lögin væru virt. Má af þessu
lesa að annað hvort hafi lagaákvæði um takmarkanir á veiðum eggversfugla
ekki verið virt eða ágreiningur ríkt um gildissvið þeirra.
Árangur af umhirðu varps í Breiðafirði var tíundaður í grein sem birtist
í lok árs 1773 og vísað í eggjatínslu og dúntekju Boga Benediktssonar í því
samhengi.57 Bogi var annar afkomandi Jóns Péturssonar sem nefndur var að
54 Sama rit, bls. 218.
55 Sama rit, bls. 217.
56 Eggert Ólafsson og Bjarni Pálsson, Ferðabók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálssonar,
1943/1772, bls. 383.
57 „Forbædringer“, Islandske Maaneds Tidender 1: 3/1773–1774, bls. 42–45. Þetta var
fyrsta tímaritið sem gefið var út hér á landi.