Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 256
„ALLSKONAR NÚTÍmAHELVÍTI“
255
dularfullrar óheillakráku sem eitt sinn varð konu að bana, svo ætla má að
ræsið taki við, enda lét Lóa þau orð falla nokkru fyrr að „gángstéttin“ sé
upp frá þessu hennar „heimili“.81 Ljósin slokkna andartaki síðar en rödd óla
heyrist áfram, hrópandi nafn eiginkonu sinnar.
Síðasta efnisgrein handritsins er einnig sviðslýsing og áfram leitast text
inn við að tjá einhverja óræða heild, slíkt magn tilfinninga að tungumálið eitt
dugir ekki til, ekki heldur tjáningarríkt látbragð, heldur þarf hvort tveggja til
og allar aðrar tjáningarleiðir sem bjóðast. Niðurlagið er sérstaklega athyglis
vert í þessu samhengi. Hin melódramatíska ofgnótt (tilfinninga, merkingar)
er slík að verkið flæðir bókstaflega yfir barma formsins og bjóða þarf upp á
tvær ólíkar gerðir af endalokum. Næturvörður hótelsins hefur vaknað við
drykkjulætin, staulast fram úr og
hristir höfuðið þreytulega, með sorgarsvip, seilist til ljósaborðsins og
slekkur ljósin svo að dimmir á sviðinu og hann sjálfur hverfur og alt er
horfið, en rödd Óla að kalla á konu sína heyrist meðan fortjaldið er dregið
fyrir. NB. Vilji leikstjórinn leggja meiri áherslu á harmleik en vongleði,
er heimilt að láta líkkistu barnsins sjást í daufri skímu á miðju sviðinu
eins og hálfa mínútu í þögn fyrir opnum tjöldum.82
Nístandi mega tilfinningalegu hörmungarnar vera ef endalokin sem rædd
voru hér að framan teljast „vongóði“ kosturinn af tveimur mögulegum.
Barnalíkkistan fyrir miðju sviðsins, fyrir utan að kallast á við vögguna í upp
hafsatriðinu, er eins konar ofurtákn. Í fyrsta lagi skírskotar staða hennar á
myrkvuðu sviðinu til heimsslita („alt er horfið“), um er að ræða táknræna
útþurrkun framtíðarinnar í formi næstu kynslóðar. Refsingarþema lokaat
riðisins, sukkið og svallið, og sú tilfinning að um týndar sálir sé að ræða sem
dæmdar eru til að ráfa um í næturmyrkrinu að eilífu, kallar jafnframt fram
hugrenningatengsl við vítisvist kristninnar og dómsdag, og er þannig jafn
framt eins konar viðbót við fyrri heimsslitin. Þá eru endalok Silfurtúnglsins
ekki „endanleg“ og afdráttarlaus heldur tvennskonar og þar af leiðandi ávallt
opin, og lesendum er jafnframt boðið að laga merkingu heimsslitanna að
eigin forsendum, tvær gerðir standa jú til boða.
81 Halldór Laxness, Silfurtúnglið, bls. 155.
82 Halldór Laxness, Silfurtúnglið, bls. 156.