Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 33
ÆSA SIGURJóNSDóTTIR
32
En þessi fiskur lifir hreinlega, því að það segja menn, að hann hafi
enga fæðslu aðra en myrkva og regn það, sem fellur úr lofti ofan
á haf. Og þó að hann sé veiddur og innyfli hans opnuð, þá finnst
ekkert óklárt í hans maga sem annarra fiska þeirra, er fæðslu hafa,
því hans magi er hreinn og tómur.85
Meltingarkerfi norðhvalsins vakti því sérstakan áhuga manna og endur-
speglast hann hugsanlega í teikningu Jóns. Myndin er merkt listamanninum
neðst í hægra horni: „Jonas Olavius Junior delineavit,“ eða Jón ólafsson
yngri teiknaði.
Hvalrekinn á Seltjarnarnesi sætti talsverðum tíðindum, enda sjaldgæft að
sjá norðhval á Íslandi. Rekans er getið stuttlega í Höskuldsstaðaannál: „Hval
nokkurn rak syðra um sumarið.“86 Þá er stærð hvalsins lýst mjög nákvæm-
lega í Djáknaannál:
Hval rak á Seltjarnarnesi um sumarið 56 fóta langan, 41 fótar og
8 þumlunga þykkvan, kjálkinn var 13 fóta, skíðin 368, hvar af 41
voru stærst, vélindið 8 fóta langt og 7 þumlunga vítt þarmarnir
frá maganum með endagörninni 354 fet og víddin 12 þumlungar.
Hryggjarliðarnir 63, þeir 3 fremstu og 14 öftustu ekki holir. Augn-
tóftin 10 þumlunga löng og 7 ½ þumlungur á vídd.87
Ögn nákvæmari lýsing á hvalnum birtist í Ferðabók Eggerts og Bjarna.88 Teikn-
ing Jóns rímar vel við þessa skriflegu lýsingu sem hljómar eins og skýring
við myndina, því hún sýnir nákvæma staðsetningu líffæra hans. Bjarni Sæ-
mundsson (1867-1940), náttúrufræðingur, telur að hvalurinn hafi „vel getað
verið önnur hvor sléttbakstegundin.“89 Hann segir jafnframt: „tala hryggjar-
liða (863) og skíða (368) er of há fyrir báða sléttbakana, en svipuð og í steypi-
reyði eða langreyði, svo erfitt er að vita, um hvaða hval hefir verið að ræða.“90
85 Konungs skuggsjá, bls 32.
86 Magnús Pétursson, „Höskuldsstaðaannáll 1730-1784“, Annálar 1400-1800, fjórða
bindi, Reykjavík: Hið íslenzka bókmenntafélag, 1940-1948, bls. 463–603, hér bls. 515.
87 „Úr Djáknaannálum 1731-1774“, Annálar 1400-1800, sjötta bindi, Reykjavík: Hið
íslenzka bókmenntafélag, 1987, bls. 1–330, hér bls. 128. Þá fjallar Bjarni Sæmunds-
son um hvalinn í Spendýrin, Reykjavík: Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar, 1932,
bls. 412 og í Mammalia, Kaupmannahöfn: Munksgaard, 1939, bls. 33.
88 Ferðabók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálssonar um ferðir þeirra á Íslandi árin 1752-
1757, hér II. bindi, bls. 228.
89 Bjarni Sæmundsson, Spendýrin, bls. 412.
90 Sama heimild.