Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 250
„ALLSKONAR NÚTÍmAHELVÍTI“
249
grundvallaðist á óbreytanlegu stigveldi hefur liðið undir lok. Um
leið á sér stað heildstæð gengisfelling á öllum þeim bókmennta
formum – harmleiknum, mannasiðagamanleiknum – sem tengdust
þessum heimi órjúfanlegum böndum. melódramað táknar ekki
einfaldlega „fall“ frá harmleiknum, heldur er það viðbragð við því
að hin harmræna sýn hefur glatast. Það verður til í veröld þar sem
efast er um hefðbundna siðferðisfasta og sjálfan sannleikann, en
í þessari sömu veröld tekur mikilvægi staðfestingar og útbreiðslu
siðferðissjónarmiða og sannleiksgildisins nær öllu öðru fram, þetta
er vandamál sem glímt er við á hverjum degi og á pólitíska svið
inu.70
Frásögn Brooks um uppgang melódramans er í hæsta máta melódramatísk,
kannski eins og vera ber, en tvennt er sérstaklega mikilvægt. Annars vegar er
melódramanu ekki stillt upp andspænis harmleiknum sem lakari tegund af
sviðslist, heldur tekur það við af honum. Þá ber heldur ekki að skynja um
skiptin sem „fall“ heldur votta þau um menningarlega rökvísi breyttra tíma.
Hins vegar skilgreinir hann hlutverk bókmenntagreinarinnar og setur í sam
hengi við ákveðið samfélagslegt „neyðarástand“. Því fylgir annars vegar að
grein melódramans er að upplagi hentugur farvegur fyrir úrvinnslu á þeirri
grundvallar togstreitu sem kraumar undir yfirborðinu í nútímanum og brýst
út með ólíkum hætti, og Sigmund Freud kenndi við „ok siðmenningarinn
ar“.71 Grunnsetningar mannlegs samfélags hverfast um atriðin sem Dagný
ræðir („hið góða og hið illa, hið rétta og ranga“) og melódramað hneigist
til siðbótavinnu, finna aðferðir til að setja fram og gera skiljanleg hin „dul
spekilegu siðferðigildi“, sem Peter Brooks nefnir svo.
Siðferðigildin birtast í upphafinni og útblásinni mynd, og eru þá bæði
brotin (illmennið) og holdi klædd (aðalpersónan). Linda Williams hefur
bent á að það sé einmitt áherslan á siðbótina sem skýri tilhneigingu meló
dramans til að staðsetja hið góða í nostalgísku rými sakleysis og flekklausrar
tilvistar. Þangað er snúið aftur ef endalokin eru hamingjusöm, eða þetta er
rýmið sem er syrgt í lok tárahnykksins.72
70 Peter Brooks, The Melodramatic Imagination. Balzac, Henry James, Melodrama, and
the Mode of Excess, New jersey: Yale University Press, 1995, bls. 15.
71 Sigmund Freud, Undir oki siðmenningar, þýð. Sigurjón Björnsson, Reykjavík: Hið
íslenzka bókmenntafélag, 1990.
72 Linda Williams, „When is melodrama „Good“? megamelodrama and Victim
hood“, Melodrama After the Tears, ritstj. Scott Loren og jörg metelmann, Amster
dam: Amsterdam University Press, 2016, bls. 53–79, hér bls. 54–57.