Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 148

HIN SKEMMTILEGA DÝRAFRÆÐI ÞÓRBERGS ÞÓRÐARSONAR
147
Þróun íslenskra dýrasagna
Líklega er grein Björns Teitssonar, „Íslenzkar dýrasögur frá upphafi raun-
sæisstefnu til 1915“, sem birtist í Mími, blaði Félags stúdenta í íslenzkum
fræðum árið 1970, fyrsta tilraunin til að lýsa íslenskum dýrasögum. Í upp-
hafsorðum greinarinnar getur Björn þess að húsdýr komi snemma við sögu
„í íslenzkum bókmenntum, þótt sérstakar dýrasögur, sem rísi undir því heiti,
séu harla torfundnar lengi vel.“16 Skilgreining Björns á dýrasögunni er sam-
dóma lýsingunni sem síðar var gefin í Hugtökum og heitum í bókmenntafræði.
Hann er og á þeirri skoðun að það sé „alls ekki fyrr en seint á 19. öld, að við
nýjan tón kveður þegar íslenzk skáld minnast á dýr, og þá fyrst kemur hin
eiginlega dýrasaga inn í íslenzkar bókmenntir.“ Björn gerir ekki tilraun til að
skilgreina bókmenntategundina en segir að ekki megi „rugla þessum sögum
saman við sannar frásagnir af dýrum,“ þótt oft sé „harla mjótt þar á munun-
um.“17 Mikill hluti greinar Björns fer í að rekja þær íslensku dýra(smá)sögur
sem birtust í tímaritinu Dýravinurinn (sem kom út á árunum 1885–1916) og
tengja þær annars vegar við raunsæisstefnu í bókmenntum og hins vegar við
vakningu manna um velferð dýra og andspyrnu gegn illri meðferð á þeim.
Björn telur að Tryggvi Gunnarsson, sem var forseti Þjóðvinafélagsins á þeim
árum sem félagið stóð að útgáfu Dýravinarins,18 hafi með útgáfu tímarits-
ins orðið til þess „að þessi grein íslenzks smásagnaskáldskapar blómgaðist
stórum meir en orðið hefði að öðrum kosti, enda birtist mjög verulegur hluti
allra sagnanna og þar á meðal margar þær merkustu í ritinu.“19 Í greininni
rekur Björn skilmerkilega hvernig dýrasagnaformið blómstraði í Dýravin-
inum en þar birtust sögur eftir höfunda á borð við Grím Thomsen, Þor-
stein Erlingsson, Þorgils gjallanda, Jón Trausta og Guðmund Friðjónsson.
Björn bendir á að flestar íslensku dýrasögurnar fjalla um hesta (líkt og dýra-
vísurnar): „Það er eftirtektarvert um dýravininn Þorgils gjallanda, að lang-
mest lýsir hann hestum, og raunar fjalla flestar beztu ísl. dýrasögurnar um
þarfasta þjóninn. Var ekki að undra, að íslenzkir bændur, sem við sagnaritun
fengust, tæku hestinn fyrir,.. [...] að öðrum kosti lýsir Þorgils svo helzt sauð-
kindinni.“20 Björn bendir á að Þorgils gjallandi lýsi gjarnan hugrenningum
16 Björn Teitsson, „Íslenzkar dýrasögur frá upphafi raunsæisstefnu til 1915“, Mímir 9:
2/1970, bls. 5–16, hér bls. 5.
17 Sama rit, bls. 5.
18 Tryggvi Gunnarsson (1835–1917) var forseti Þjóðvinafélagsins á árunum 1880–1911
og 1914–1917, sjá Björn Teitsson, „Íslenskar dýrasögur“, bls. 6.
19 Sama rit, bls. 9.
20 Sama rit, bls. 12.