Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 90
„NYTSöMUST ÍSlENzKRA ANDA“
89
einnig á rönd, svo nú sýniz sem litlar kvíar seu gjörvar, sá fjórdi og
þynnzti steinninn er lagdr ofan yfir kvíarnar; vídd og hæd þeirra
er látin vera sva mikil, að fuglinn fái nægilegt rúm fyri sjálfann sig
og egg sín, geti snúit ser í hreidrinu og hægliga geingit út og inn.48
Einnig nefndi Ólafur að gjarnan mætti innrétta slík híbýli með torfi og
þangi. Hey var ekki talið ráðlegt að nota, því væri það sett sem undirlag í
hreiður reytti fuglinn síður af sér dúninn „því hann finnr mýkindi undir ser
af heyinu, og líka nockr hlýindi, sva þetta verdr skadi fyri dúntekiunna.“49
Umfjöllun Ólafs um æðarrækt er ekki aðeins upplýsandi um þær aðferðir
sem beitt var heldur lýsa þær ekki síður þeim hugmyndum sem hann hafði
um þennan nytsama fugl. Á einum stað lýsir Ólafur þeirri skoðun sinni að
æðarfuglinn sé hinn „forvitnazti fugl sem ég hygg að gefiz, er elskar alla ný-
smídi“50 og vísar þar til þess hvernig æðarfuglinn gengst inn á þá umhverfis-
mótun sem maðurinn býr honum. Á öðrum stað nefnir hann hve ánægjulegt
það sé að sjá hversu „umhyggjufullr Blikinn er fyri hreidrtilbúningnum med
ædurinni, því eingu ber hann minna enn hún af þángi og sinu til þess“ og ef
blikinn sjái „nockurn blika koma í grend vid unnustu sína“ reki hann þann
„ódar á hæl með biti og barsmíd“.51 Virðist hann þannig lesa úr hegðun
fuglsins siðferðislegt réttmæti athafna hans og eigna honum um leið mann-
lega eiginleika. Samkvæmt Ólafi „elskar“ æðarfuglinn þau skýli sem maður-
inn býr honum, því þannig sé hann „óhultari fyri ránum gripfugla“.52 Æðar-
fuglinn eigi sér nefnilega nokkra óvini í ríki náttúrunnar. Verstir séu þar
refur og örn, sem drepi allt sem fyrir þeim verður, fugla og unga, og spilli
hreiðrum í þokkabót. Aðrir óvinir séu hrafn, skarfur, svartbakur og kjói, en
þessir drekka úr eggjum, auk þess sem „hrafninn gjörir ser einga samvitsku
af, ad fljúga burt med ædarúngana ser og sínum úngum til brádar“.53 En ef
marka má orð Ólafs eru ekki allir fuglar óvinir æðarfuglsins. Til að mynda
tekur hann fram að svartbakur, tjaldur og kría eigi það til að verja æðarvarp,
eigi þessir fuglar þar sjálfir hreiður. Reyndar leiki svartbakurinn tveimur
skjöldum þar sem hann reki æðarfuglinn af hreiðri sínu og drekki úr eggjum.
Því ætti að leitast við að hrekja svartbak frá æðarvarpi, en halda aftur á móti
48 Sama rit, bls. 212.
49 Sama rit, bls. 213.
50 Sama rit, bls. 217.
51 Sama rit, bls. 212–213.
52 Sama rit, bls. 212.
53 Sama rit, bls. 213–214.