Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 226
„ALLSKONAR NÚTÍmAHELVÍTI“
225
og í gegnum hann: „[Sögupersónurnar] hugsa ekki annað en þær segja. Það
gerir þær gagnsæjar og stílfærðar. Um leið glata þær trúverðugleika sínum
sem persónur af holdi og blóði.“9 Það er með þessum hætti sem sumir helstu
sérfræðingar þjóðarinnar í leikhúsfræðum og/eða höfundarverki Halldórs
tjá sig um leikskáldið og samhljómurinn er skýr.
Vinsamlegir ummælendur voru þó til og gripu þeir gjarnan til eins
konar þroskamyndmáls þegar um leikritin var fjallað og líkt og bergmál
í áratugalangri viðtökusögu þeirra má greina endurtekið stef um að Hall
dór hafi kannski verið vont leikskáld en hann hafi þó alltaf verið að skána.
Í umfangsmikilli yfirlitsgrein um leikskáldsferil Laxness færir jón Viðar
jónsson til dæmis býsna ítarleg rök fyrir því að í síðverkunum þremur felist
mikið þroskastökk.10 Það er hins vegar ekki síst titill greinar jóns Viðars
sem er forvitnilegur og sýnir hversu veikburða orðspor Halldórs í leik
húsinu er orðið, en hún nefnist, „Var Halldór Laxness gott leikskáld?“
Neikvætt svar er auðvitað byggt inn í spurninguna, það að hún sé færð
í orð sýnir að um málið eru í öllu falli deildar meiningar. Sjálfum fannst
Halldóri leikverk sín misskilin á Íslandi og átti til að vera beiskur á síðari
árum þegar um þau var rætt.11 Þótt ekki sé hægt að segja að leikritin liggi
9 Hávar Sigurjónsson, „Frá Strompleik til Dúfnaveislu“, Ekkert orð er skrípi ef það stendur
á réttum stað. Um ævi og verk Halldórs Laxness, ritstj. jón ólafsson, Reykjavík: Hug
vísindastofnun Háskóla Íslands, 2002, bls. 85–92, hér bls. 87–88.
10 jón Viðar orðar niðurstöðu sína vafningalaust: „Um það er ekki mörgum blöðum að
fletta að þessi þrjú verk eru miklu betri og áhugaverðari skáldskapur en Straumrof
og Silfurtúnglið“. Stefán Baldursson bendir á að Silfurtúnglið marki „skýr framför“
frá Straumrofi en stillir sér þó að lokum upp í andstæða fylkingu við jón Viðar þegar
hann heldur því fram að ákveðið aga eða stjórnleysi ágerist eftir því sem líður á
ferilinn þar til í óefni er komið í síðverkunum: „Höfundur virðist í síðari leikritum
sínum, einkum þó Strompleiknum og Prjónastofunni Sólinni, gangast upp í að afkára
atburðarás og leikefni svo mjög, að það hvarflar að lesanda leikritanna, að firring
atburðanna frá veruleikanum sé orðið markmið í sjálfu sér án leikræns tilgangs.“
Hér hafa tvö dæmi verið tekin sem eru á andstæðum meiði hvað varðar mat á fram
vindu og þróun leikhúsferils Halldórs, og verður látið nægja að benda á að í saman
burði við hitt var síðarnefnda viðhorfið fágætt í umræðunni. jón Viðar jónsson, „Var
Halldór Laxness gott leikritaskáld?“, Laxness og leiklistin, hönnun sýningaskrár Björn
G. Björnsson, jón Þórisson og ólafur j. Engilbertsson, samning sýningartexta jón
Viðar jónsson, Samtök um leikminjasafn: Reykjavík, 2002, bls. 27; Stefán Baldurs
son, „Uppþornuð sítróna og tvær rauðar jólakúlur“, bls. 96–98 og 86–87.
11 Í grein í Vísi árið 1963 er rætt við Halldór og nokkuð gert úr „vonbrigðum“ skáldsins
sem segir m.a.: „Leikrit mín eru sjaldan sýnd og slá ekki í gegn.“ Blaðamaður sjálfur
bætir við, „Kemur það í ljós, að Laxness er vonsvikinn yfir þeim móttökum sem
leikrit hans hafa hlotið hjá leikhúsgestum og leikhúsgagnrýnendum.“ „„Leikrit mín
eru sjaldan sýnd og slá ekki í gegn.“ Laxness ræðst á leikhús Norðurlanda“, Vísir,