Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 259
BjöRN ÞóR VILHjÁLmSSON
258
Áhorfandi dramatíska leikhússins segir: já, ég hef einnig upplifað
þessar tilfinningar – Þetta er alveg eins og ég […] Áhorfandi epíska
leikhússins segir: Þetta hefði mér aldrei dottið í hug – Svona gerist
þetta ekki – Þetta er með ólíkindum, vart trúverðugt.86
Tilfinningarnar eru í forgrunni í dramatíska leikhúsinu, rökhugsunin í því
epíska.87 með þessum hætti endurspeglar aðgreining Brechts á milli epíska
leikhússins og hins dramatíska jafnframt og upp að vissu marki greinar
muninn á milli melódramans og harmleiksins. Heimsmynd melódramans er
einfaldari en harmleiksins. Góð persóna verður að ósekju fórnarlamb erfiðra
aðstæðna í melódramanu, gjarnan fyrir tilstilli illmennis eða illmenna, en
ekki er leitast við að birta sálfræðilega raunsæja mynd af þessum persónum
heldur er tilgangur þeirra að draga fram með skýrum hætti ákveðnar sam
félagslegar, siðferðilegar eða hugmyndafræðilegar andstæður. Tragíska hetj
an hefur meira að segja um eigin örlög, er gölluð eða „mannleg“ og áhorf
andi fær innsýn í hugarferli hennar, en þannig eru auknar kröfur gerðar til
áhorfanda harmleiksins um að hann íhugi atburðarásina og flækjur sálarlífs
sögupersóna.88 markmið melódramans er hins vegar ekki pólitísk vakning
heldur tilfinningaleg innlifun, sem er vitanlega andstætt leikhúsi Brechts.
Peter Brooks hefur þó bent á að tilfinningaofgnótt melódramans, líkt
og framandgervingaraðferð Brechts, sé notuð í þjónustu annarra og „æðri“
markmiða: „hvert smáatriði, sama hversu auvirðilegt það virðist, er hluti af
togstreitu ljóss og myrkurs, náðar og fordæmingar. örlög einstaklinga og
lífshamingja velta ekki þegar öllu er á botninn hvolft á raunsæislegu orsaka
samhengi heldur ákvarðast í magnþrunginni innri baráttu“ sem tjáir þann
dramatíska ofsa sem er fylgifiskur þess að glíma við samfélagsleg gildi og
siðlega breytni í nútímanum, eftir að hin föstu trúarlegu kennileiti hurfu
af vettvangi.89 Til að tjá boðskap verksins, hvort heldur sem það er sann
leikurinn um stéttabaráttuna eða forsendurnar sem tryggja og staðfesta að
greininguna á milli góðs og ills, eru aðferðir melódramans, líkt og epíska
leikhússins, „með ólíkindum“ og vart „trúverðugar“. En hvað þetta varðar
eru tilfinningaleg fjarlægð framandgervingarinnar og tilfinningaofgnótt
86 Bertolt Brecht, Brecht on Theater. The Development of an Aesthetic, ritstj. og þýð. john
Willett, New York: Hill & Wang, 1992, bls. 71.
87 Í The Rhetoric of Fiction ræðir Wayne C. Booth skjaldborgina sem karlkyns skáld slá
upp milli sín og ógnandi tilfinningaverundar kvenna. Wayne C. Booth, The Rhetoric
of Fiction, 2. útg., Chicago: The University of Chicago Press, 1983, bls. 119–125.
88 David Kirby, Henry James and Melodrama, London: macmillan, 1991, bls. 45–52.
89 Peter Brooks, The Melodramatic Imagination, bls. 5, 12.