Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 249
BjöRN ÞóR VILHjÁLmSSON
248
VI. Óbærileg melódramatík tilverunnar
Sveinn Einarsson kenndi lokaþátt Silfurtúnglsins við form melódramans, en
rík tjáningarþörf er eitt helsta einkenni greinarinnar, tilfinningaleg ofgnótt
sem færir atburðarásina yfir á svið hins yfirdrifna, ævintýralega og goðsagna
kennda. Dagný Kristjánsdóttir lýsir melódramanu með svofelldum hætti:
Orðræða melódrömunar er uppbyggileg. Hin siðferðilegu gildi eru
talin vera í uppnámi og listaverkið reynir að koma reiðu á þau aftur
með því að sýna hvað er hvað; láta hið góða og hið illa, hið rétta
og ranga og hið fagra og hið ljóta takast á og verkinu lýkur á sigri
réttlætis og sannleika.68
Dagnýju er umhugað um listræna iðju sem lagar sig ekki að ríkjandi hug
myndum um listgildi og ræðir í því samhengi tjáningarform á borð við list
líkið (e. pastiche), smekkleysu (e. camp) og gotnesku, sem þykja „vond list í
augum alvörugefna fólksins“ enda þótt sú „þurfi auðvitað alls ekki að vera
raunin“.69 Dagný vísar jafnframt í verk Peter Brooks, The Melodramatic
Imagination, sem jafnan er álitið grundvallarrit á sviði melódramans. Þar
lýsir Brooks hvernig melódramað kemur fram og festir sig í sessi sem bók
menntagrein í kjölfar iðn borgar og veraldarvæðingar átjándu og nítjándu
aldar í Evrópu. Frá upphafi hafi hún þjónað því hlutverki, heldur Brooks
fram, að útskýra og framsetja á sannfærandi hátt heimsmynd þar sem gildi
og siðalögmál eiga sér áþreifanlega stoð í veruleikanum.
Þannig varð melódramað jákvæð spegilmynd hins neikvæða veruleika
sem skorti einmitt slíka fasta. Í fjarveru guða riðuðu siðferðis og merking
arkerfi til falls, líkt og Dagný bendir á, mannlega tilvist skorti gullfótinn sem
svo lengi hafði gengist í ábyrgð fyrir hinni vestrænu, kristnu heimsmynd.
Fátt haldbært var eftir til að lögbinda hegðun. Í slíkum heimi, segir Brooks,
gegnir melódramað sérstöku hlutverki, og táknar um leið að sagt hefur verið
skilið við rökvísi harmleiksins, undirstöður hans molnuðu og fuku á brott
með kollsteypu hinnar örlagabundnu heimsmyndar aðals og alþýðu. Upp
gangur melódramans, segir Brooks,
táknar dauðahryglur helgidómsins og þeirra stofnana sem honum
fylgdu (kirkjan og konugsstóllinn), búið er að mölva goðsögnina
um kristindóminn, og hið sjálfbæra og organíska samfélag er
68 Dagný Kristjánsdóttir, „Blixness“, Undirstraumar, Reykjavík: Háskólaútgáfan, 1999,
bls. 124–138, hér bls. 130.
69 Dagný Kristjánsdóttir, „Blixness“, bls. 131.