Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 210
„TEKuRðu D-vÍTAMÍN?“
209
hugmynd – að hæði felist fyrst og fremst í tengslum fólks á milli – yfir í hug-
mynd um sálrænan eða siðferðislegan eiginleika sem er eingöngu eiginlegur
því fólki sem „getur ekki séð um sig sjálft“.17 Í þessari neikvæðari merkingu
er þýðingin á „dependency“ þess vegna frekar ósjálfstæði en ég kýs að þýða
hugtakið hæði til þess að leggja áherslu á tengslahugmyndina. Fraser og Gor-
don benda á að fyrir tíma iðnbyltingar hafi hæði verið álitið óhjákvæmi-
legur hluti tilverunnar, langflestir voru háðir öðrum. Þegar hugmyndir um
sjálfstæði komu fram, sem oftar en ekki tengdust því að eiga eignir og síðar
því að vera launþegi (en þá er vinnuafl séð sem ákveðin eign) varð hæði að
neikvæðum eiginleika í fari þess fólks sem tilheyrði hvorugum flokknum.18
Samhliða þessari þróun var hæði talið vera náttúrulegur eiginleiki kvenna19
sem voru ekki taldar ábyrgir gerendur og áttu þar af leiðandi ekki tilkall til
pólitísks eða efnahagslegs valds.
Þannig varð til tvíhyggja hæðis og sjálfstæðis sem fór að skipta miklu
máli í vestrænum samfélögum en það sést glöggt á hve ráðandi hugmyndin
um hinn sjálfstæða einstakling verður innan þeirra samfélaga.20 Sjálfstæði er
hinn dyggðugi og karllægi eiginleiki í fari karla í þessu tvíhyggjupari en hæði
náttúrulegur eiginleiki konunnar.
Áherslan á sjálfstæði hylmir hins vegar yfir hið margslungna net samá-
byrgðar sem má sjá í samfélaginu enda hefur femínískt fræðafólk margsinnis
bent á hvernig fjölskyldan er undirstaða þessara hugmynda frjálshyggjunnar
og útilokar marga einstaklinga frá því að vera þessi ábyrgi, frjálsi þegn.21
17 Nancy Fraser og linda Gordon, „Genealogy of Dependency: Tracing a Keyword
of the u.S. Welfare State“, Signs 19: 2/1994, bls. 309–336. Hæði er einnig mikið til
umfjöllunar innan umhyggjusiðfræði, til dæmis í bók Evu Fer Kittay, Love’s Labour:
Essays on Women, Equality, and Dependency, New York og london: Routledge, 1999.
18 Nancy Fraser og linda Gordon, „Genealogy of Dependency: Tracing a Keyword of
the u.S. Welfare State “, bls. 316.
19 Sama heimild, bls. 325, Gordon og Fraser lýsa því hvernig konur þurftu að dansa
á fínni línu hvað varðar þetta „náttúrulega hæði“ konunnar, annaðhvort voru þær
álitnar of háðar eða of sjálfstæðar.
20 Sama heimild, bls. 315.
21 Dæmi um femínískt fræðafólk sem gagnrýnir frjálshyggju á þennan hátt eru Wendy
Brown og Carol Pateman en einnig er vert að benda á gagnrýni marxísku femínist-
anna Mariousu Dalla Costa og Selmu James á það hvernig sósíalistar og marxistar
horfi framhjá þeirri vinnu sem fer fram á heimilinu og skapar framleiðslugildi fyrir
kapítalískt efnahagskerfi. Wendy Brown, States of Injury: Power and Freedom in Late
Modernity, Princeton: Princeton university Press, 1995; Carol Pateman, The Sexual
Contract, Stanford: Stanford university Press, 1988; Mariosa Dalla Costa og Selma
James, The Power of Women and the Subversion of Community, london: Wages for
Housework Publisher, 1975.