Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 242

„ALLSKONAR NÚTÍmAHELVÍTI“
241
leikjaformum sé beitt nær samhliða, um forvitnilega tilraun virðist vera að
ræða, auk þess sem ætla má að virkjun ólíkra gamanleikjagreina með þessum
hætti sé heldur sjaldgæf. myndast einhvers konar samræða innan verksins
um ólíka tjáningarmáta gamanleiksins, eða má greina annars konar víxláhrif?
Er það takturinn sem er ólíkur eða efnistökin?
Að þriðji þátturinn sé kenndur við kabarett vekur einnig upp spurningar
um skilgreiningar og aðferðir við flokkun. Kabarett er ekki bókmenntagrein
og varla er hægt að tala um hann sem leikhúsgrein heldur, enda þótt hugtakið
lýsi því sem fram fer í Silfurtúnglinu ágætlega. Það er hins vegar ekki alveg
jafn ljóst að hugtakið fangi þriðja þátt Silfurtúnglsins, að hluta til vegna þess
að Lóa treður hvorki upp í kabarettinum né æfir hún söngatriði sitt í þriðja
hluta leiksins. Það gerist í öðrum þætti og þeim fjórða. Sú hugsun hvarflar
að lesanda að möguleg forsenda tegundaskilgreininga Sveins sé að fyrsta
þætti vindur fram bókstaflega í stofu en þeim á eftir á kabarett­skemmtistað.
Í þriðja þætti er hulunni hins vegar svipt af starfsemi Silfurtúnglsins og
Feilan neyðist til að standa skil á skrumi sínu og auglýsingamennsku þegar
bæði Lóa og óli ganga á hann. Þau eiga hins vegar í stökustu vandræðum
með að finna gildar mótbárur andspænis glitrandi mælskulist Feilans. Að
sannleikurinn og siðgæðið séu á þeirra bandi, ef svo má að orði komast,
reynist þeim furðu vanmáttugt vopn. Slík niðurstaða verður að teljast kald­
hæðnisleg í leikriti sem hálfrar aldar túlkunarhefð er á einu máli um að haldi
á lofti merki hefðbundinna gilda andspænis gervimennsku nútímans.47
Fram hefur komið að mikilvægt rof eigi sér stað á milli fyrsta og annars
þáttar, það er að segja, ákvörðun Lóu um að segja tímabundið skilið við
mann sinn og barn og reyna fyrir sér í borginni er tekin utan sögusviðsins,
í eyðunni á milli þáttanna. Umskiptin eru hins vegar gagnger. jafnframt má
segja að báðir þættirnir séu tvíætta í þeim skilningi að kómísk tilþrif bland­
ast lágstemmdari og raunsæislegri senum, líkt og rætt er hér að framan.
Þá verður ekki séð að aflvaki kímninnar taki breytingum í fyrstu tveimur
þáttunum. Í þeim báðum er það Feilan ó. Feilan sem gegnir því hlutverki,
47 Sjálfur renndi Halldór stoðum undir slíka túlkun í erindi á ensku fyrir sovéska sjón­
varpið þar sem hann snertir á tilurð og merkingarkjarna leikritsins. Í erindinu hefur
titli leiksins verið snarað af höfundi sem The Sold Lullaby: „I wrote The Sold Lullaby
because I had seen so many human tragedies, big and small, in the lives of indi­
viduals as well as of nations, where people let them induce [sic] to put on the market,
as some kind of general marchandize [sic], those things that are the dearest and
innermost treasure of the human heart.“ Halldór Laxness, „An address for the So­
viet Television about Sold Lullaby“, 12. maí 1955, 1 bls., vélrit. LBS 200 NF. Halldór
Kiljan Laxness, skjala– og handritasafn. B. Handrit / BD. Leikrit / Silfurtunglið (2).