Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 50
Katla Kjartansdóttir og Kristinn Schram
„Fólk í feldklæðum“
Lundar og hvítabirnir á mannöld
Inngangur
Saga dýra, hlutverk þeirra og gildi varð að mörgu leyti útundan eða jaðarsett
í fremur mannmiðaðri söguskráningu, rannsóknum og vísindum, þar sem
að hinn vestræni, hvíti karlmaður hefur lengi vel trónað á toppi í eins konar
stigveldi. Kenningarlegar nálganir í tengslum við samband fólks við dýr hafa
vissulega tekið nokkrum breytingum frá því til dæmis Martin Heidegger
(1889–1976) lagði áherslu á að dýr væru eins konar grundvallartákn annar-
leika (e. otherness). Í þessu samhengi setti Heidegger einnig fram þá kenn-
ingu að dýr hefðu ekki á að skipa þeim eiginleikum sem manneskjur nota
til þess að skilgreina rými (e. space) og að vitund þeirra um eigin verund (e.
being) væri því ákaflega takmörkuð. Þá hafa dýr, samkvæmt hans kenningum,
heldur ekki hendur og geta þess vegna ekki skrifað um reynslu sína af eigin
verund. Manneskjan hins vegar hafi vissulega hendur og geti þess vegna nýtt
sér margs kyns tól og tæki, meðal annars til þess að skrifa um upplifun sína
og skilning á eigin veruleika. Þetta taldi Heidegger vera einn grundvallar-
muninn á mannskepnum og öðrum dýrum.1
Kennismiðir, úr hinum ýmsu áttum, hafa þó náð að hrista upp í slíkum
viðhorfum tvíhyggju og mannmiðaðri sýn módernismans á samband manna
og dýra með því að beina sjónum að fjölbreyttum hlutverkum dýra og mikil-
1 Martin Heidegger, The Fundamental Concepts of Metaphysics. World, Finitude, Solitude,
þýðing W. McNeill og N. Walker, Bloomington og Indianapolis: Indianapolis Press,
1995; Stuart Elden 2006, „Heidegger’s Animals“, Continental Philosophy Review 39:
3/2006, bls. 273–291. Sjá einnig: Marteinn Sindri Jónsson, Öðrun og örðun – Um
hugtakið að-verða-dýr í verki Gillez Deleuze og Félix Guattari, Þúsund flekar: Kapítal-
ismi og skitsófrenía, ritgerð til MA-prófs í heimspeki við Háskóla Íslands, 2016.
Ritið
1. tbl. 20. árg. 2020 (49-78)
Ritrýnd grein
© 2020 Ritið, tímarit Hug vísinda stofnunar
og höfundar greinarinnar
Útgefandi:
Hugvísinda stofnun Háskóla Íslands,
Sæmundargötu 2, 102 Reykjavík
Birtist á vefnum http://www.ritid.hi.is.
Tengiliður: ritið@hi.is
DOI: 10.33112/ritid.20.1.3
Birt samkvæmt skilmálum
Creative Commons BY (4.0).