Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 262
„ALLSKONAR NÚTÍmAHELVÍTI“
261
að hluta, „brosið stirðnar á vörunum“, eins og Peter Hallberg orðar það.96
Væntingabrigði af þessu tagi eru í hróplegri andstöðu við frásagnarform
gerð raunsæisfrásagnarinnar, bæði í leikhúsinu og skáldverkum, og misræmi
í ávarpi framvindunnar er ennfremur öllu jafnan álitið lýtir á formi skáld
verka, einkum raunsæislegra skáldverka. Í tilviki Silfurtúnglsins þýðir þetta
að atburðarásin er framandgerð, það er verið að hrekja eða skapa efa um það
sem öllu jafnan er talið sjálfsagt, greinalögmálin sem liggja söguheiminum
til grundvallar.
Spyrja má í þessu samhengi hver virkni frásagnarafstöðunnar sé sem
minnst var á hér að framan, hinnar „óharmrænu“ heimssýnar? Í lokakafl
anum í sígildu riti sínu, Tragedy and Philosophy, veltir Walter Kaufman fyrir
sér hvernig beri að staðsetja hið harmræna í nútímanum: „nauðsynlegt kann
að vera að gera greinarmun á hinu harmræna og hinu aumkunarverða […]
því ekki er öll þjáning harmræn“.97 Hugmyndin um „hið aumkunarverða“
er forvitnileg í þessu samhengi; það sem borið er á borð fyrir áhorfendur
í Silfurtúnglinu er menningarleg flatneskja og lágkúra, og söguheimur sem
byggður er persónum sem raðast á kvarða frá því að vera rislágar yfir í að
vera afkáralegar.
Alþjóðlegar fjölleikahússamsteypur (lesist fjölmiðlasamsteypur) hafa inn
limað heiminn í gerviveröld menningariðnaðarins; meira að segja litla Ísland
slapp ekki í gegnum netið. Feilan ó. Feilan er birtingarmynd karlmannsins
í borginni, falskur og siðblindur, skaðlegur og gráðugur, meðan óli er dreif
býliskarlmaðurinn, sem gengur yfir götuna í vinnuna og svo aftur heim til
sín í dagslok, og unir sáttur við sitt í sinni örveröld, ólíkt Lóu. Leiðir helstu
kvenpersóna verksins, Lóu og Ísu, liggja til þess að verða kynferðislegir
leiksoppar kvenhatandi menningarbraskara. Hinum fallegu og heilbrigðu
uppsveitum er þó ekki stillt upp andspænis Sódómu Reykjavík í hefðbundið
andstæðupar, bæði tilvistarrýmin eru jafn afleit. Gildi Reykjavíkurdvalar
innar fyrir Lóu, og andstyggðin sem hún hefur á sínum heimabæ, er slík að
hún virðist reiðubúin að láta ýmislegt yfir sig ganga. Silfurtúnglið víkur með
þessum hætti frá greinarhefð melódramans sem Linda Williams ræðir, að
innan söguheimsins sé gjarnan flekklaust og nostalgískt rými að finna sem
stillt sé upp andspænis föllnum og hættulegum heimi nútímans.
Umfram allt er nær þjakandi hvað sögupersónur leikritsins eru flestar
96 Peter Hallberg, Hús skáldsins I. Um skáldverk Halldórs Laxness frá Sölku Völku til
Gerplu, þýð. Helgi j. Halldórsson, Reykjavík: mál og menning, 1970, bls. 161.
97 Walter Kaufman, Tragedy and Philosophy, New jersey: Princeton University Press,
1992, bls. 311.