Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 143
SOFFÍa auðuR BIRGISDóTTIR
142
Þórbergur telur ljóst að höfundar kennslubókanna hafi aldrei „lagt veru-
lega vinnu í að skapa úr fræði sinni hugðnæma frásögn“ og að hér sé hvoru
tveggja um „skakkt fræðsluform“ og „úrelt form“ að ræða (28). um kennslu-
bókina í náttúrufræði skrifar hann:
Náttúrufræðin, allstór bók á dönsku eftir einhvern Boas, var öll
um bein og skinn og hár á dýrum: Skelet, Lændehvirvler, Hjörne-
tænder, Kindtænder og Knudtænder, Skind og Huder, Dækhaar og
uldhaar, og þannig upp og upp aftur sama hreyfingarlausa þvælan
um bein, skinn og hár, hár, skinn og bein, á einum 200 stórum
síðum.
Og ég, sem var búinn að kosta peningum upp á mig í þennan
skóla til þess, að fá að vita eitthvað, er máli skipti, um dýrin, syst-
kini okkar! Ég var hingað kominn í einlæga leit að uppruna þeirra,
brann af forvitni um að komast eftir, hvað þau væru alltaf að hugsa,
þráði að vita, hvernig sálin hagaði sér í þeim og hvort hún lifði eftir
líkamsdauðann. Og eina svarið, sem mér hlotnaðist við þessum sí-
bankandi spurningum þekkingarþrár minnar, var þetta:
„De ægte Sæler har et afrundet Hoved með kort Snude, en kort
Hals, en plump, tendannet Krop og en kort Hale.“ (19–20)
Í þessum texta birtast ekki aðeins vonbrigði Þórbergs með kennslubókina
og kennsluaðferðir í dýrafræði heldur einnig athyglisverð viðhorf hans til
dýra, sem eru „systkini okkar“, geta hugsað og hafa sál. Slík viðhorf birtast
víðar í skrifum Þórbergs, ekki síst í fyrstu bók endurminninga hans, Stein-
arnir tala (1956), sem hefur að geyma nokkrar áhugaverðustu og sérstökustu
dýrasögur íslenskra bókmennta þótt „bókmenntastofnunin“ hafi aldrei veitt
því eftirtekt.2 En Þórbergur lætur sér ekki nægja að gagnrýna kennsluefni í
Ofvitanum heldur kemur hann með tillögu að því hvernig hægt væri að skrifa
„skemmtilega dýrafræði“:
Væri ekki hægt að skrifa skemmtilega dýrafræði með því að láta
sköpulag dýranna eins og speglast í lifandi frásögn af sálarlífi
þeirra, starfsaðferðum, lærdómsiðkunum, leikum, ferðalögum,
ástalífi, í staðinn fyrir að vera að telja í þeim beinin og reikna hárin
2 Hér er vísvitandi hermt eftir orðalagi Sigfúsar Daðasonar sem benti á að í Bréfi
til Láru væri að finna „nokkrar sérstökustu smásögur íslenzkra bókmennta“ þótt
„„bókmenntastofnunin“ hafi aldrei veitt því eftirtekt.“ Sjá Sigfús Daðason, „Þór-
bergur Þórðarson“, Andvari 106/1981, bls. 3–42, hér bls. 11.