Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 94

„NYTSöMUST ÍSlENzKRA ANDA“
93
Eins og fram hefur komið hafði dráp á æðarfugli valdið samdrætti í stofn-
stærð, að minnsta kosti á suðvesturhorni landsins, ef marka má Ferðabók
Eggerts og Bjarna. En ef vafi hafði leikið á því hvort dráp á æðarfugli væri
löglegt eða ekki, þá var þeim vafa eytt og staðfest sú almenna regla að slíkt
væri bannað. En um leið var sú túlkun á lagabókstaf Jónsbókar staðfest að
landeigendur væru undanþegnir þessu banni, og að þeir mættu í raun og
sann veiða æðarfugl á eigin landi ef það skaðaði ekki hagsmuni nágrannanna.
Árið 1808 þótti ástæða til að árétta friðhelgi æðarfuglsins,66 í framhaldi af
almennri hvatningu til landsmanna um að veiða sér fugla til matar á tímum
erfiðleika og hungursneyðar sem fylgdi í kjölfar árásar Breta á Kaupmanna-
höfn og aðildar Dana að Napóleonsstyrjöldunum.
lesa má úr tíðindum frá danska Kansellíinu á þessum tíma67 að þörf hafi
verið talin á betri og ítarlegri löggjöf, ekki aðeins varðandi nýtingu og friðun
æðarfuglsins, heldur einnig fyrir veiðar almennt. Á meðan slíkri löggjöf var
ekki til að dreifa var árið 1816 gefin út enn ein konunglega tilskipunin um
þetta efni.68 Þessi innihélt fleiri og ítarlegri friðunarákvæði en sést höfðu
fram að þessu; meðal annars var kveðið á um opinbera friðlýsingu æðar-
varpa, sem og annarra mikilsverðra varpsvæða. Á þessum forsendum birtist
tilkynning frá Peter Fjeldsted Hoppe amtmanni árið 1825, þar sem því var
lýst yfir að Viðey, Engey og Akurey væru friðlýstir varpstaðir.69
Endurteknar tilskipanir og vaxandi viðurlög við lagabrotum sýna að
hugmyndin um verndun æðarfuglsins féll víða í grýttan jarðveg, því veiðum
linnti ekki. Í byrjun 19. aldar hafði verð á æðardúni hækkað allnokkuð70 og
var hann orðinn mikilvæg útflutningsvara. Hinar verðmætu nytjar af æðar-
dúni hjálpuðu til við verndun fuglsins, þá sérstaklega meðal landeigenda þar
sem það var ábatasamt að koma upp æðarvarpi. Mismunandi túlkun á laga-
bókstafnum og tilvísanir í úrelt lagaákvæði ýttu undir tvíbentan skilning á
lögunum, sem leiddi til viðvarandi veiða á fuglinum.
bókaþrykkerie, 1788. Endurútgefið í Alþingisbækur Íslands XVI, 1781–1790, Reykja-
vík: Prentsmiðjan Steinholt, 1986, bls. 403–546, hér bls. 437.
66 „Kongelig Resolution ang. nogle Foranstaltninger vedkommende Islands Tarv., 21.
Juli 1808“, Lovsamling for Island, syvende bind, 1806–1818, Kjöbenhavn: Höst, 1857,
bls. 190–196.
67 Lovsamling for Island, syvende bind, 1806-1818.
68 „Kongélig Resolution ang. Fredning af Værpesteder og Sælhundefangst i Island, 17.
Juli 1816“, Lovsamling for Island, syvende bind, 1806–1818, bls. 608–610.
69 „Stiftamts-Plakat ang. Indskjærpelse af lovene om Æderfugles Fredning, 1. Juni
1825“, Lovsamling for Island, ottende bind, 1819–1825“, Kjöbenhavn: Höst, bls. 678–
681.
70 Hagskinna, bls. 429.