Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 98
„NYTSöMUST ÍSlENzKRA ANDA“
97
skaðlegast að skjóta hana og ómannlegast“.86 Tjaldurinn var hins vegar til-
greindur „af því að hann þætti einkar-góður í varpi til að verja ránfuglum“.87
Spóa og lóur, nánar tiltekið lóur, lóuþræla, sandlóur og fleiri farfugla, væri
nauðsynlegt að friða „sakir þess, að þeir eyddu ormum, og að skjóta þá um
varptímann væri til að eyðileggja þá og spilla veiði þeirra um þann tíma, er
þá mætti veiða að skaðlausu“.88 Var í þessu sambandi jafnframt vísað til þess
að sést hefði til Frakka á fuglaveiðum. Endur voru hins vegar tilteknar sér-
staklega með tilliti til Mývetninga, þar sem dúnn þeirra væri nýttur í sængur
þar um slóðir þótt ekki væri hann útflutningsvara.
Þótt rökin fyrir friðun þessara fugla byggðu mestmegnis á sjónarmiðum
nýtingar er áhugavert að sjá að það voru ekki endilega nytjar af tegundunum
sjálfum sem lágu til grundvallar. Til að mynda þjónaði tillagan um tjaldinn
þeim tilgangi að vernda nytjar annarra tegunda, sem sagt til að styðja við
æðarrækt. Og að einhverju leyti virðist tillagan um friðun á lóum og spóum
byggja á sambærilegum rökum.
Úr orðum flutningsmanna frumvarpsins má einnig lesa að hugmyndin
um mögulegan útdauða tegunda var partur af orðræðu þingmanna um
fuglafriðun. Slík sjónarmið komu fram hjá fleirum. Einn þingmaður vísaði
til þess að hafa heyrt eldri menn tala um hve fuglum hefði fækkað, og að
„rjúpan væri að deyja út, af því hver, sem vildi, mætti drepa hana“.89 Vísaði
sá sami jafnframt til þess að „víða erlendis væru fuglar friðaðir, og sum-
staðar smáfuglar, þar eð það þætti hjer um bil fullsannað, að þeir gjörðu hið
mesta gagn með því að eyða ormum og öðrum skaðlegum smákvikindum“.90
Athygli vekur í þessu samhengi að aldrei var minnst á geirfuglinn í þessum
umræðum árið 1881. Þingmönnum hefur þó eflaust verið kunnugt um að
síðasta geirfuglsparið var drepið við Íslandsstrendur aðeins 33 árum áður,91
því útdauði tegundarinnar og ábyrgð Íslendinga þar að lútandi var til um-
fjöllunar í tímaritinu Norðanfara tveimur árum fyrr, árið 1875.92 En hvort,
86 Sama rit, bls. 552.
87 Sama rit, bls. 552.
88 Sama rit, bls. 552.
89 Sama rit, bls. 550.
90 Sama rit, bls. 550.
91 Sjá Jeremy gaskell, Who Killed the Great Auk?, Oxford: Oxford University Press, 2000.
Sjá einnig umfjöllun um geirfuglinn sem safngrip í Katla Kjartansdóttir, „The chang-
ing symbolic meaning of the extinct great auk and its afterlife as a museum object at
the Natural History Museum of Denmark“, Nordisk Museologi 2/2019, bls. 41–56.
92 Vakandi, „Um æðarfugladráp“, Norðanfari 14: 27-28/19. maí 1875, bls. 57–58, hér
bls. 58.