Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 144
HIN SKEMMTILEGA DÝRAFRÆÐI ÞÓRBERGS ÞÓRÐARSONAR
143
á skrokknum á þeim? Láta dýralífið eins og endursegja sjálft sig í
lifandi stíl og leikandi máli. (28)
Höfundur kennslubókarinnar umræddu var danski dýrafræðingurinn Johan
Erik Vesti Boas (1855–1935).3 Þótt Þórbergur segi um bókina að hún sé
„sá þurrasti og leiðinlegasti samsetningur, sem [hann hafi] nokkurn tíma
séð í bókarbroti“ og lýsi efni hennar sem landslagslausum flatneskjum „af
einskisnýtum „selvfölgelighedum““ þá er verkið vafalaust skrifað samkvæmt
því sem þótti boðlegt í náttúruvísindum fyrir rúmri öld (20). En Þórberg
brestur þolinmæði við lestur á svo andlausum staðreyndum og spyr sjálfan
sig, „í hinum lognhettulegu kennslustundum náttúruvísindanna“, hvort
aumingja kennaranum líði ekki „illa af að vera að nudda þessu fánýta and-
leysi inn í okkur?“; hvort „það geti verið að hann sé ekki búinn að uppgötva,
hvað andlaust þetta er og hundleiðinlegt“ (20–21). Hér á eftir ætla ég að
beina athyglinni að ósk Þórbergs Þórðarsonar um „skemmtilega dýrafræði“
og benda á hvernig hann útfærir sjálfur slíka dýrafræði í skrifum sínum, fyrst
og fremst með þeim hætti sem hann lýsir eftir í tilvitnuninni hér að ofan.
Það gerir hann í ýmsum bókum, en þó sérstaklega í Steinarnir tala, eins og
áður er nefnt, sem hann skrifar tæplega hálfri öld eftir að hann þraukaði
þetta eina ár í Kennaraskólanum. Þórberskri dýrafræði bregður einnig fyrir
í Sálminum um blómið enda er hann þar sjálfur kominn í hlutverk kennarans
sem fræðir nemandann, Lillu Heggu, um allt milli himins og jarðar, þar með
talið dýr. Einnig verður kannað hvort dýrafræði Þórbergs felist einfaldlega
í mannhverfingu, það er að gefa dýrunum ‚mannlega‘ eiginleika, eða hvort
lýsingar hans séu flóknari en svo. Þá mun ég að lokum kanna hvort einhverjir
möguleikar felist í hinni skemmtilegu dýrafræði Þórbergs sem tengjast því
hvernig við hugsum um og bregðumst við umhverfisvá samtímans. En áður
en rýnt verður nánar í dýrasögur Þórbergs er rétt að gera grein fyrir bók-
menntafræðilegum skilgreiningum á þessari tegund sagna og umfangi þeirra
í íslenskum bókmenntum.
Takmarkandi skilgreiningar – og skráningar
Íslenskar bókmenntir eiga mun fleiri frásagnir af dýrum og dýrasögur en
virðast kann við fyrstu sýn og leit í bókasafnsgrunnum. Kemur þar ann-
ars vegar til að bókmenntafræðilegar skilgreiningar á dýrasögum eru mjög
3 Johan Erik Vesti Boas, Lærebog i Zoologien. Nærmest til brug for studerende og lærere,
København: Gyldendal, 1905.