Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 85

EDDA R. H. WAAgE Og KARl BENEDIKTSSON
84
liðu stundir og á 17. öld var dúnn orðinn mikilvæg útflutningsvara bæði í
Noregi og á Íslandi.23 Annars staðar varð kjöt fuglsins einnig að markaðs-
vöru. Hér sem oft endranær hefur markaðurinn reynst skaðræðisskepna: Í
grænlandi var gengið afar nálægt stofninum með skefjalausum veiðum á 19.
öld og í upphafi þeirrar 20.24 Ástæðan var sumpart tilkoma markaða til að
sjá vaxandi fjölda danskra innflytjenda í þorpum og bæjum fyrir fæðu. Víða
annars staðar hefur æðarfugli einnig fækkað vegna veiða, einkum í austan-
verðu Kanada og Finnlandi, en þó hefur í báðum löndum verið tekið fyrir
veiðar til sölu.25 Einungis í Noregi og á Íslandi eru veiðar með öllu bann-
aðar, en þetta eru jafnframt einu löndin þar sem dúntekja er stunduð að
marki um þessar mundir.
Það er einmitt í þessum tveimur löndum sem samband manna og æðar-
fugla hefur tekið á sig þann pósthúmaníska svip, sem lýst var hér að framan.
Í Noregi er æðarrækt enn stunduð í dálitlum mæli á eyjum undan sunn-
anverðu Hálogalandi og átti sú sérstæða menning sem þar hafði þróast í
tengslum við æðarvarpið stóran þátt í að eyjarnar voru teknar á heimsminja-
skrá Sameinuðu þjóðanna árið 2005.26 En nú víkur sögunni til Íslands.
Samspil nytja og verndar á fuglum í fornum lagatextum
Elstu lagaákvæði sem tengja má við fuglavernd koma fram í handritum grá-
gásar og Jónsbókar frá 13. öld. Af þessum fornu lagatextum að dæma er ljóst
að fuglar voru á meðal búpenings á þjóðveldisöld og að um þá gilti ákveðinn
eignarréttur. Fuglar féllu undir ákvæði um að allt búfé skyldi „einkunnað“,
a trade commodity in prehistoric Northern Europe“, Acta Borealia 26: 2/2009, bls.
119–135, hér bls. 128.
23 Valdimar H. gíslason, „Verslun með æðardún“, bls. 136.
24 Stine Vestbo o.fl., „Eiders as long distance connectors in Arctic networks“, bls. 257.
Sjá einnig Charles Wendell Townsend, „A plea for the conservation of the eider“,
The Auk 31: 1/1914, bls. 14–21. Townsend gerði að umtalsefni deilitegundina Soma-
teria mollissima dresseri, sem byggir austurströnd Norður-Ameríku, og hafði áhyggjur
af gegndarlausri veiði fuglsins bæði af frumbyggjum svæðisins og evrópskum inn-
flytjendum.
25 Conservation of Arctic Flora and Fauna [CAFF], Circumpolar Eider Conservation
Strategy and Action Plan, Akureyri: CAFF, 1997, bls. 2.
26 Bente Sundsvold, Den nordlandske fuglepleie - Herligheter, utvær og celeber verdensarv.
Mellom tekster og praksiser i Vegaøyan, doktorsritgerð, UiT Norges arktiske uni-
versitet, 2015; Knut Fageraas, „Housing Eiders–Making Heritage: The Changing
Context of the Human–Eider Relationship in the Vega Archipelago, Norway“, Ani-
mal Housing and Human–Animal Relations: Politics, Practices and Infrastructures, ritstj.
Kristian Bjørkdahl og Tone Druglitrø, london: Routledge, 2016, bls. 94–111.