Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 251

BjöRN ÞóR VILHjÁLmSSON
250
Andóf melódramans gegn raunsæishefðinni og raunsæiskröfum er jafn­
framt mikilvægt. Lögmálin sem ríkja í söguheimi raunsæisverksins eiga
rætur að rekja til röklegrar túlkunar á veröldinni og meðvitaðrar úrvinnslu
á aðferðum og eigindum listformsins sem unnið er með til að draga upp eða
setja fram sannfærandi mynd af mannlegri samfélagstilvist. melódramað fæst
ekki við slík viðfangsefni heldur glímir það við siðferðileg og tilfinningaleg
sannindi, huglægar formgerðir sem þó eru ávallt hlaðnar mikilli merkingu.
Veruleiki söguheimsins er sá að hugmyndir eru áþreifanlegar og hafa áhrif
á persónurnar með beinum hætti. Tilfinningar og hvatir, hneigðir og þrár,
þessir þættir eiga sitt skjólshús í hinu innra óröklega lífi manneskjunnar. Að
fanga það sem þar kraumar og vellur krefst þess að tjáningarvinnan taki yfir
allar rásir sem í boði eru í viðkomandi miðli, hið sjónræna, hið hljóðræna og
ritað mál í tilfelli leikhússins, og á melódramað þó ávallt í mestu erfiðleikum
með að gera hinum miklu tilfinningum sem í húfi eru skil.73
Sá melódramatíski strengur sem í upphafi er mest áberandi í Silfurtúngl-
inu og liggur svo gott sem í gegnum allt leikritið lýtur að móðurhlutverki
Lóu. Líkt og minnst var á hér að framan er móðurhlutverkið mikilvægasta
persónueinkenni Lóu þegar hún er kynnt til sögunnar, auk þess sem afl­
vaki atburðarásarinnar, vögguvísan, sprettur úr sambandi móðurinnar við
barn sitt. Þá er það móðurhlutverkið sem gerir hvörfin milli fyrsta og annars
þáttar jafn róttæk og raun ber vitni. Það hefði út af fyrir sig verið eftirtektar­
vert ef Lóa hefði aðeins yfirgefið eiginmann þegar hún hélt til Reykjavíkur.
óli er ósköp vanmáttugur og hálfgerð luðra en það hefði engu að síður verið
óvenjulegt viðfangsefni fyrir leikrit á tímabilinu. En það að hún yfirgefi
ungabarn umbreytir merkingarvirkni ákvörðunarinnar og ljáir henni yfir­
bragð áræðni og einurðar, nú eða syndafalls. Aðskilnaðurinn vekur í öllu falli
undirliggjandi en viðvarandi kvíða og sektarkennd í brjósti Lóu, en um leið
og til Reykjavíkur er komið verður móðurhlutverkið aðeins eitt af nokkrum
hlutverkum sem hún gegnir, og aðskilnaðurinn er því aldrei í beinum for­
grunni framvindunnar.
Það er í samhengi við miðlægni móðurhlutverksins í lokahluta leikrits­
ins sem fyrri hluti fjórða þáttar er mikilvægur. Rökvísi sögufléttunnar lútir
ákveðnum stíganda, sem í fyrstu er hægur en frásagnartíðni móðurþemans
eykst, vísanir í gamla heimilið hennar hinum megin við fjöllin og veikindi
73 Varðandi tjáningarrásir menningarafurða, sjá Robert Stam, „Beyond Fidelity: The
Dialogics of Adaptation“, Film Adaptation, ritstj. james Naremore, New Brunswick,
New jersey: Rutgres University Press 2000, bls. 54–76.