Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 82
„NYTSöMUST ÍSlENzKRA ANDA“
81
lögð áhersla á algera sérstöðu mannsins. Tiltekin eru ýmis atriði sem fullyrt
er að geri mannskepnuna sérstaka og óviðjafnanlega; til dæmis rökræn hugs-
un, tungumál, tilfinningar og siðferði. gert er ráð fyrir skörpum aðskilnaði
manns og náttúru. Pósthúmanisminn segir slíka hugsun í grundvallaratrið-
um ranga. Fyrir það fyrsta sé maðurinn alls ekkert öðruvísi skrúfaður saman
en þær skepnur sem deila með honum jörðinni. Í annan stað sé ómögulegt
að segja hvar maðurinn endar og hvar náttúran byrjar. Og svo er það tæknin
sem gerir mörkin enn óljósari.8 Hjartagangráðar og greindarlegir gervilimir
eru orðnir hluti af tilveru margra. Erfðafræði hefur gert manninum kleift
að splæsa saman erfðaefni úr ólíkum lífverum. En þrátt fyrir að tækniþróun
undanfarinna áratuga hafi verið afar hröð er þetta ástand ekki nýtilkomið,
heldur hefur veröldin kannski alltaf verið svona. Efnismenningin – efnis-
legir hlutir og mannvirki sem taka mót sitt af hugmyndum og hefðum hvers
tíma – hefur vissulega tekið breytingum, en í grunninn er ef til vill ekki
stór munur á fortíð og nútíð hvað þetta varðar. Pósthúmanismi er þann-
ig ekki endilega sérstakt skeið sem sagan hefur nýverið skilað okkur inn á,
heldur verufræðileg staðreynd að mati sumra þeirra sem hafa tekið sér far
með þessum kenningalega póstvagni.9 Maður, tækni og náttúra eru „þrenn-
ing sönn og ein“, eins og skáldið sagði10 – þótt það væri reyndar að tala um
allt aðra hluti.
Aukin athygli sem pósthúmanískar hugmyndir hafa hlotið tengist ekki
síst róttækri endurhugsun á sambandi manna og annarra dýra á undanförn-
um árum.11 Eins og Rosi Braidotti bendir á opnast nokkurs konar verufræði-
legt tómarúm við það að taka manninn niður af stalli sínum, en þetta tóma-
rúm er þó fyllt upp af öðrum tegundum, sem þangað koma á harðastökki.12
Og sumar tegundir koma jafnvel fljúgandi.
En hyggjum nú að æðarfuglinum. Að loknum þessum inngangi verður
fyrst gerð örstutt grein fyrir þessari tegund, einkennum hennar og út-
8 Sjá t.d. glen A. Mazis, Humans, Animals, Machines: Blurring Boundaries, Albany:
State University of New York Press, 2008.
9 Sjá greiningu á mismunandi notkun og merkingu hugtaksins í Franklin ginn, „Post-
humanism“, bls. 1–9.
10 Snorri Hjartarson, „land, þjóð og tunga“, Tímarit Máls og menningar 10b: 1/1949,
bls. 3.
11 Sjá t.d. Cary Wolfe, ritstj., Zoontologies: the Question of the Animal, Minneapolis: Uni-
versity of Minnesota Press, 2003; Carlo Salzani, „From post-human to post-animal:
posthumanism and the ’animal turn’“, Lo Squardo – Rivista di filosofia, 24: 2/2017,
bls. 97–109.
12 Rosi Braidotti, The Posthuman, bls. 67.