Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 35

ÆSA SIGURJóNSDóTTIR
34
í ýmiss konar iðnað og framleiðslu, meðal annars á ljósmeti.93 Hollenskar
sjávarmyndir frá sautjándu og átjándu öld endurspegla þennan veruleika og
varpa ljósi á þessa þróun. Tilgangur þeirra var að sýna yfirburði Hollendinga
í Norðurhöfum. Prenttækninni fleygði fram og átti þátt í að skapa sterka
ævintýraímynd í kringum hvalveiðar á norðurslóðum í enskum, frönskum
og þýskum blöðum og tímaritum á nítjándu öld. Þar er áhersla á að draga
upp ævintýralega mynd af hvalveiðum, sýna úfið hafið, skipin, vinnslustöðv-
arnar, stærð hvalanna og baráttu mannsins við dýrið og náttúruöflin.94
Ljósmyndarar tóku við skrásetningarhlutverki teiknara og málara á síð-
ari hluta nítjándu aldar og ljósmyndir urðu öflugt áróðurstæki til að skapa
ímyndir um nýlendusamfélög bæði á norður- og suðurhveli jarðar. Banda-
ríkjamaðurinn Thomas Roys (1815-1877) stundaði tilraunaveiðar við Ísland
á árunum 1863-1872. Hann var frumkvöðull á sviði hvalveiða og setti upp
vélvædda hvalstöð á Vestdalseyri í Seyðisfirði, eina þá fullkomnustu á heims-
vísu.95
Norðurslóðaímynd Íslands sem frumstæðrar nýlendu á hjara veraldar
birtist víða í myndablöðum erlendis og á póstkortum. Viðureignin við
hvalinn var ætíð mikið sjónarspil bæði í hafinu og á flensiplaninu þar sem
skurðarmennirnir gengu til verks. Íslenskir jafnt sem erlendir ljósmyndarar
skráðu umsvifin sem byggðu á nýlenduskipulagi í kringum stórhvaladrápin.
Danski læknirinn Sophus Hallas kom til Íslands árið 1867 í hvalveiði-
leiðangri sem var gerður út af Det danske Fiskeriselskab.96 Hann skrifaði um
reynslu sína og athuganir á Íslandi og lýsir í smáatriðum eltingaleik og
dauðastríði hvals sem var króaður af, innilokaður af hafís, skammt frá Teig-
arhorni. Frásögnin birtist ásamt mynd í danska tímaritinu Illustreret Tidende
árið 1867.97 Þar segir:
Öðru hverju gaf skepnan frá sér djúp, titrandi andvörp og blóðið
lagaði í svo miklu mæli að sjórinn litaðist ljósrauður […] Nú fór
93 Trausti Einarsson rekur sögu hvalveiða í bók sinni, Hvalveiðar við Ísland 1600 – 1939,
Reykjavík: Bókaútgáfa Menningarsjóðs, 1987.
94 Sjá t.d myndir af hvalveiðum og veiðistöð í greininni „Pictures of the Polar Re-
gions“, í The Illustrated London News, 13. október 1849, bls 248 og 249. „Lpr. 3959“,
Þjóðminjasafn Íslands.
95 Smári Geirsson, Stórhvalaveiðar við Ísland til 1915, bls. 52–67.
96 Sophus Hallas, „Optegnelser om nogle paa en Hvalfangst – Tog i Havet omkring
Island iagttagne Hvaler“, Videnskabelige Meddelelser fra den naturhistoriske Forening i
Kjöbenhavn 1867, Kaupmannahöfn, 1868, bls. 150–201.
97 Smári Geirsson, Stórhvalaveiðar við Ísland til 1915, bls. 75–77.