Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 261
BjöRN ÞóR VILHjÁLmSSON
260
þeim er lá framandgervingarfagurfræði Brechts til grundvallar.94 Skiptir í
því samhengi ekki meginmáli hvort Halldóri sýndist það fær leið til að feta
slóð epíska leikhússins, eða um sé að ræða niðurstöðu sem ratað var á án
þess að til Brechts hafi verið hugsað. Niðurstaðan er sú sama; í afbyggingu
samsömunarformgerða og tilfinningalegri fjarlægð felst höfnun á borgara
legum hefðum hins Aristótelíska leikhúss, molað er undan raunsæislegri frá
sagnarumgjörðinni.
Þá er það ekki síður mikilvægt að hugsa má um melódramað sem „að
ferð“ til að vinna með hina „óharmrænu“ heimssýn, hvort heldur það er í
framhaldinu túlkað sem skref í átt til gagnrýnnar hugsunar, leið til vitundar
vakningar, líkt og Brecht myndi gera, eða sem framsækni og tilraun til fleyta
íslenska leikhúsinu uppúr stöðnun og andleysi, samhliða því sem ögrandi
hugmyndum og áríðandi samfélagsrýni væri miðlað, sem gæti átt við Lax
ness.95
mikilvægt er þó að hafa það hugfast að Silfurtúnglið er ekki melódrama
nema að hluta, og gagnlegt væri í þessu sambandi að vísa aftur í fagurfræði
Brechts. Hér að framan var um það rætt að stílbrögð þýska leikskáldsins
grundvölluðust á togstreitu frásagnareininga og var það kennt við tilraun
til að virkja lögmál hins díalektíska áreksturs til að brjótast úr viðjum hefð
bundinnar frásagnarsamfellu. Áþekk ósamkvæm fagurfræði mótar frásagn
araðferð Silfurtúnglsins, en á það var bent að þótt eiginlegt rof sé ekki til
staðar milli allra fjögurra þáttanna þá á sér stað samningsrof við lesendur
um miðbik verksins. Sveinn Einarsson hélt því fram að frá greinafræðilegu
sjónarhorni liti formgerð leikritsins svona út: 1/2/3/4. Hér er því haldið
fram að ásýnd formgerðarinnar sé heldur með þessum hætti: 1 & 2/3 & 4.
Fyrstu tveir þættirnir eru farsakenndir og það er gauragangur Feilans sem
þar markar dýpstu sporin. Það er svo í öðrum þætti sem Lóa kemst að því
að drengurinn hennar er veikur og þar með er tónninn sleginn fyrir síðari
helminginn, þætti þrjú og fjögur, þar sem atburðarásin verður sífellt alvöru
þrungnari allt þar til drungalegum lokahlutanum lýkur í sorg og eymd.
Eftirköstin birtast m.a. í hálfgerðum reimleikum í dramatíska hlutanum;
vofa „óviðeigandi“ gamansemi gengur þar ljósum logum og torveldar les
anda að taka afstöðu til tregafullra endalokanna. Samhliða þessu færist bitur
leiki og depurð afturvirkt að gamanþáttunum tveimur í upphafi og hylur þá
94 Scott Loren og jörg metelmann, „Introduction“, Melodrama After the Tears, ritstj.
Scott Loren og jörg metelmann, Amsterdam: Amsterdam University Press, 2016,
bls. 10.
95 Benjamin Kohlman, „Awkward moments“, bls. 338.