Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 265

BjöRN ÞóR VILHjÁLmSSON
264
„misskilið“, bæði fyrr og nú. Yfir slíkum fullyrðingum sveimar ávallt ásýnd
ræðumanns sem hrokkið hefur í vörn þegar haldbæru rökin reyndust fjar­
verandi. Vissulega kann sú staða að koma upp – líkt og jauss bendir á – að
mikilvægi bókmenntaverka reynist almenningi og menningarlegum fag­
mönnum ekki heyrinkunnugt fyrr en formræn þróun hefur haldið allmikið
áfram og víkkað menningarlegan sjóndeildarhring viðtökuhópsins.105 Þegar
að Silfurtúnglinu kemur er þó ekki víst að hér sé um mikið gagnlegri hug­
mynd að ræða en þá sem liggur „misskilnings“­kenningunni til grundvallar,
það er að segja, væri því haldið fram að við hefðum bara ekki beðið nógu
lengi, á morgun verði gildi Silfurtúnglsins opinberað, væri rökþrotsins senni­
lega ekki heldur lengi að bíða.
Þegar Halldór stígur inn á íslenska leikhúsið fylgir honum menningar­
máttur af allt öðru tagi en þar hafði áður verið til staðar. Höfundarnafn
Halldórs hafði með öðrum orðum mikla og margflókna virkni, og tók sú
virkni nú að beinast að „nýju“ bókmenntaformi, menningarsviði sem enn
var að taka sín fyrstu skref. Eðlilegt væri að ætla að Halldór hafi að einhverju
leyti verið sér meðvitaður um þessa hluti, og sömuleiðis séð nýjan vettvang
sem tækifæri eða rými til að gera nýja hluti. Af hverju annars ekki að halda
sig við skáldsöguna?
Verkin sjálf rökstyðja þetta viðhorf – og Silfurtúnglið verður að teljast þar
á meðal. Tilraunamennska og formræn dirfska leikritsins eru fáséð í íslenska
leikhúsinu, og erum við þar á nýjan leik komin að greinaflækjum verksins.
Vissulega eru greinar og tegundir menningarafurða aldrei „hreinar“ og
oftast tvíætta, pólítísk spennusaga myndi öllu jafnan skapa svigrúm í frá­
sögninni fyrir ástarhliðarsögu, svo dæmi sé nefnt.
Lengra má þó ganga og dæmi má nefna um verk sem stefna saman ólík­
um greinum af slíkri harðleikni að samrekstur og meðfylgjandi brothljóð
formgerðarinnar virðast óumflýjanleg. Kvikmyndina Dancer in the Dark
(2000) eftir Lars von Trier mætti nefna í þessu samhengi, en þar eru gleði­
legar hefðir söngleiksins mátaðar við tilfinningaþunga melódramans. Silfur-
túnglið leitast við að raungera áþekkan árekstur, nema að í stað söngleiksins
er það gamanleikurinn sem notaður er sem kontrapunktur við tilfinninga­
legan ólgusjó melódramans.
mikilvægur munur er þó á verkunum tveimur. Í tilviki kvikmyndarinnar
eru báðar greinategundirnar sýnilegar og til staðar frá upphafi, hvorug víkur
af sjónarsviðinu fyrir hinni. Sú er hins vegar raunin í Silfurtúnglinu, gaman­
105 Hans Robert jauss, „Literary History as a Challenge to Literary Theory“, bls. 26.