Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2020, Blaðsíða 227
BjöRN ÞóR VILHjÁLmSSON
226
alfarið óbætt hjá garði er áhuginn á þeim takmarkaður meðal fræðimanna
sem um Halldór skrifa.12
En þótt leikritin líti þannig stundum út fyrir að vera olnbogabarnið í höf
undarverkinu fer því fjarri að leikhússtarfið hafi verið einhvers konar aukaat
riði á ferlinum í augum Halldórs sjálfs, hvað þá að um „dufl“ hafi verið að
ræða af hans hálfu. Eins og frægt er lagði Halldór skáldsagnagerð á hilluna
í nær áratug til að einbeita sér að leikritaskrifum og lét jafnvel í það skína að
um væri að ræða endanleg leiðarlok á prósahluta ferilsins. Svo fór ekki og
það var heldur leikritunin sem laut í lægra haldi, en síðasta leikrit Halldórs,
Dúfnaveislan, var sett á svið árið 1966. Fjögur frumsamin leikrit í viðbót
höfðu þá litið dagsins ljós, Straumrof (1934), Silfurtúnglið (1954), Stromp-
leikurinn (1961) og Prjónastofan Sólin (1962/1966).
Nú er ekki ætlunin að hrekja viðhorf sem upp að ákveðnu marki eru
orðin „viðtekin“, enda þótt tilraun(ir) til þess væru eflaust forvitnilegar. Að
sama skapi er eðlilegt að skoðanir séu skiptar um gildi einstakra verka, og
að menningarleg staða þeirra, sem og höfundarverksins í heild, taki breyt
ingum í tímans rás, og þá í takt við þróun gildisviðmiða. Það sem þó vekur
sérstaka athygli er gjáin áðurnefnda á milli þjóðskáldsins og leikskáldsins.
Það er eins og um tvo ólíka höfunda sé að ræða, annars vegar „goðmagn og
lífgjaf[a] íslenskrar siðmenningar“, en með þessum hætti dregur Ástráður
Eysteinsson saman bókmenntafræðileg viðhorf í garð Halldórs framan af
tuttugustu öldinni, og svo hins vegar klaufalegan viðvaning sem árum saman
þrjóskaðist við iðju sem villti kröftum hans leið frá bókmenntalegu kjörlendi
sínu.13 Í því sem hér fer á eftir verður leitast við að kanna umfang þessarar
23. apríl 1963, bls. 16 og 5. Sjá einnig N[jörður] P. N[jarðvík]. „Ég hef ekkert tilbúið
skoðanakerfi“, Vísir, 10. september 1962, bls. 9; „Allir á móti því að ég skrifi leikrit“,
Alþýðublaðið, 17. september 1965, bls. 3, og Björn Bjarman, „Vi blev bedragne“,
Alþýðublaðið, 24. nóvember 1968, bls. 12.
12 Stuttur en glöggur undirkafli er helgaður Halldóri í leikritaumfjöllun Árna Ibsen í
fimmta bindi Íslenskrar bókmenntasögu (2006) sem mál og menning gaf út, og vitnað
er í hér að ofan. Í fyrsta ritgerðarsafninu um skáldskap Laxness, Sjö erindi um Hall-
dór Laxness (1973), fjallar Stefán Baldursson um leikhúsferil Halldórs Laxness. Þar
gerir Stefán ágætlega grein fyrir frumsömdu leikjunum fimm, viðtökunum og helstu
einkennum. Peter Hallberg tekur fyrstu tvö leikritin til umfjöllunar í bókum sínum
tveimur um Halldór, Vefarinn mikli og Hús skáldsins, og síðari þremur í greinum sem
fylgdu í kjölfarið og inngangi sem Hallberg ritaði fyrir sænsku útgáfuna á Prjóna-
stofunni Sólinni. Í tilefni af aldarafmæli Laxness var ráðstefnuritið Ekkert orð er skrípi
ef það stendur á réttum stað gefið út en því er skipt í nokkra hluta eftir efni og einn
þeirra nefnist „Völvan með töfrasprotan – Leikrit og leikhús“. Fleira mætti vafalaust
tína til en engu að síður er uppskeran heldur rýr.
13 Rétt er að taka fram að goðmagnslíkingin er sett fram af hálfu Ástráðs með gagn