Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2023, Qupperneq 5

VERA KnÚTSDóTTIR
10
af yfirnáttúrulegum meiði og vofu yfirvofandi gjaldþrots, kemur það
varla á óvart að á tíma þegar amerísk millistétt hefur gengið í gegnum
alvarlegan efnhagslegan öldudal, síðast snemma á áttunda áratugnum,
hefur kvikmyndin um draugahúsið átt svakalega endurkomu 9
Í íslensku samhengi má nefna grein Sigrúnar Margrétar Guðmundsdóttur, „Ótti
sem rennur úr jörðinni“, þar sem hún fjallar um reimleikahúsið sem tákn áfalls
í kjölfar efnhagshrunsins í skáldsögunni Hálendið eftir Steinar Braga.10 Í þessum
skilningi táknar draugagangurinn þá fjárhagslegu ógn sem steðjar að heimil-
unum og íbúum þeirra. Þá má greina draugaganginn sem birtist í íslenskum
verkum frá þessum tíma með margvíslegum hætti, því hann skírskotar einnig í
annars konar afleiðingar efnahagshrunsins; hvernig fall íslensku bankanna og
næstum gjaldþrot þjóðarinnar leiddi til minniskrísu og sjálfsmyndarkreppu á hinu
opinbera sviði, þar sem hugmyndin um glæsta ímynd íslensku þjóðarinnar beið
hnekki. Sagnfræðingurinn Valur Ingimundarson greinir efnahagshrunið 2008 til
að mynda sem sameiginlegt áfall og það djúpstæðasta sem þjóðin hafði upplifað
frá stofnun lýðveldisins árið 1944.11 Í þessum skilningi verður atburðurinn að
sameiginlegu tráma því hann markar ákveðið rof í sameiginlegu og opinberu
minni þjóðar.
9 „Of course locating this kind of connection between the haunted house story and con-
temporaneous economic unease is by no means a new critical approach. As Andrew
Smith usefully outlines, there is a long tradition of connecting the eighteenth- and the
nineteenth-century gothic in particular to middle-class anxieties about financial insecu-
rity and precarious social status. [...] Given the rather obvious (and oft noted) potential
for drawing parallels between the specter of supernatural incursion and the specter
of looming bankruptcy, it is hardly surprising then that at a time when the American
middle classes have been through severe economic uncertainty last seen in the early
1970s the haunted house movie has made such a major comeback.“ Bernice M. Murphy,
„It is not the house that is haunted. Demons, Debt, and the family in Peril formula in
Recent Horror Cinema“, Cinematic Ghosts: Haunting and Spectrality from Silent Cinema to the
Digital Era, ritstjóri Murray Leeder, London og new York: Bloomsbury, 2015, bls. 244.
Murphy vísar í Andrew Smith, The Ghost Story, 1840-1920: a Cultural History, Manchester
University Press, 2012.
10 Í verki Steinars Braga verður hálendi Íslands að reimleikahúsi þar sem sögupersónur
festast og eiga ekki afturkvæmt. Sigrún Margrét Guðmundsdóttir, „Ótti sem rennur úr
jörðinni: Um reimleikahús í landslagi og líkama í Hálendinu eftir Steinar Braga“, Ritið
3/2021, bls. 219–268.
11 Valur Ingimundarson, „The Politics of Transition, Memory, and Justice: Assigning
Blame for the Crisis“, Iceland‘s Financial Crisis: The Politcs of Blame, Protest and Reconstruc-
tion, ritstjóri Valur Ingimundarson, Philippe Urfalino og Irma Erlingsdóttir, new York:
Routledge, 2016, bls. 140–155, hér bls. 143.