Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2023, Page 12

SJÁLfSMYnD OG óKEnnILEIKI Á TÍMUM fJÁRMÁLAHRUnS
17
útskýrir: „Hið ókennilega er teygjanlegt hugtak í bókmenntum og talmáli, sem
sett er í samhengi við upplausn á mörkum hins þekkta og óþekkta, og tjáir trufl-
un chez soi [(heima) hjá sér] bæði sem staðsetning eða umhverfi, en einnig í sjálfs-
mynd.“33 Franska orðasambandið „chez soi“ þýðir bókstaflega „með sjálfum
sér“ en er iðulega notað til að tjá hugmyndina um heimilið („heima hjá sér“) og
gefur til kynna náið samband heimilis og sjálfs. Umhverfið tekur því að spegla
hugarástand sjálfsverunnar, húsið og innviðir þess kallast á við huga íbúans sem
þar býr. Reimda húsið endurspeglar hættu eða ógn sem ásækir heimilið og skír-
skotar í þann undirliggjandi ótta sem gæti einkennt samfélag við efnahagshrun.
Í því skyni verður reimda húsið að tengingu á milli samfélagsástands, hér efna-
hagshrunsins, og sjálfsveru sem gengið hefur í gegnum djúpstætt áfall og upplifir
kvíða og ótta í núverandi ástandi.
Hrunhrollvekjan Ég man þig
Rétt eftir bankahrunið haustið 2008, og á upphafsárum kreppunnar sem fylgdi
í kjölfarið, hóf Yrsa Sigurðardóttir, sem á þeim tíma var vel þekkt bæði innan-
lands og utan fyrir glæpasögur sínar um lögfræðinginn Þóru, að skrifa drauga-
og spennusögur sem voru meira í ætt við hrollvekjur en hefðbundnar glæpa-
sögur.34 Horfðu á mig (2009), Ég man þig (2010) og Brakið (2011) eru allt sögur sem
fjalla um reimleika, drauga og falin leyndarmál á sögusviði sem markað er af
efnahagshruninu og segir frá sögupersónum í fjárhagslegum þrengingum vegna
samfélagsástandsins.35 Sögurnar urðu afar vinsælar á meðal lesenda og gerðu
Yrsu að einum fremsta glæpasagnahöfundi á landinu en árið 2011 velti hún í
fyrsta skipti glæpasagnakonunginum Arnaldi Indriðasyni úr efsta sæti metsölu-
33 „Associated with the breakdown of the boundaries between strange and familiar, the
uncanny is an elusive literary and colloquial term which expresses the disturbance of
the chez soi [home/with oneself] both as location or environment and as an instance of
selfhood.“ Daisy Connan, Subjects Not-at-home, bls. 111. Þýðing mín.
34 Hér er vert að taka það fram að þessar greinar eru auðvitað náskyldar, en miðað er við
að hin hefðbundna glæpasaga hverfist fyrst og fremst um glæp og leitina að lausninni.
Spennusaga er ekki endilega alltaf glæpasaga, og draugasaga er ekki alltaf hrollvekja.
Úlfhildur Dagsdóttir ræðir um hvernig Yrsa nýtir sér efni úr þjóðsögum en einnig úr vel-
þekktum nútímahrollvekjum og nefnir sérstaklega The Haunting of Hill House eftir Shirley
Jackson frá árinu 1959. Úlfhildur Dagsdóttir, „Ég man þig“, Bókmenntavefurinn, nóvember
2010. Þá útskýrir Guðni Elísson hvernig „hrollvekjan sem bókmenntagrein á rætur að
rekja til gotnesku skáldsögunnar (e. The gothic novel) sem varð vinsæl á Englandi skömmu
eftir miðja 18. öld“ í greininni „Dauðinn á forsíðunni: DV og gotnesk heimssýn“ í Skírni
180/2006, bls. 105–132, hér bls. 110.
35 Yrsa Sigurðardóttir, Horfðu á mig, Reykjavík: Veröld, 2009; Ég man þig, Reykjavík: Veröld,
2010; Brakið, Reykjavík: Veröld, 2011.