Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2023, Blaðsíða 35

SuNNA DÍS JeNSDóTTIR
40
runnin undan rifjum gotneskrar skáldskaparhefðar sem á ýmislegt sammerkt
með kenningum sálgreiningar. Í gotneskum sögum verður hið ótrúlega að veru-
leika og gefur ýkt umfjöllunarefnið gjarnan færi á annars konar rýni en þær
frásagnir sem hlýða viðteknum náttúrulögmálum. Hið gotneska hverfist um
óvissuna sem skapast gagnvart því órökrétta en það gerir sálgreining sömuleiðis
með því að leggja áherslu á hið tilviljanakennda eða ókennilega í upplifun ein-
staklingsins, þegar sannfæring hans og skynjun fara ekki saman.8
Innan sögusviðs hryllingssagna afhjúpast tveir ólíkir heimar. Annar þeirra er
hinn gefni og kunnuglegi heimur sem lesendur kannast við en í hinum verður
hið yfirnáttúrulega að veruleika og ókennilegir atburðir eiga sér stað. Söguper-
sónur standa hikandi frammi fyrir þeim síðarnefnda en þurfa að lokum að taka
í sátt að báðir séu þeir raunverulegir. Það þurfa lesendur sömuleiðis að gera en
raunsæissýn hrollvekjunnar felst í því að ögra mörkum veruleikans um leið og
ljósi er varpað á blekkingar og óréttlæti samfélagsgerðarinnar sem bókmennta-
textinn sprettur úr. Þá eru lesendur gerðir að þátttakendum í sögunni með því
að vekja upp samkennd þeirra með persónunum og ótta gagnvart söguefninu.9
Gotneskur skáldskapur tekur gjarnan til umræðu það sem áður hefur legið í
þagnargildi og felur í sér samfélagslega rýni.10 Sú mynd sem dregin er upp í verk-
inu Börnin í Húmdölum af þjóðfélaginu í útjaðri höfuðborgarinnar við upphaf 21.
aldarinnar felur í sér ríka ádeilu á samfélag þess tíma þar sem sjónum er beint
að stöðu barna. Í forgrunni skáldsögunnar glíma sögupersónurnar við ógurlegt
skrímsli en á sama tíma leynist mun nærtækari ógn í bakgrunni sem vekur ekki
síður upp óhug lesenda; heimilisaðstæður barnanna og varnarleysi.
Gotneskar frásagnir krefjast hugsunar og hugrekkis af lesendum sínum og
þess að þær teljist til hryllingssagna. Dagný vísar í skilgreiningu Tzvetan Todorovs um
muninn á fantasíum og hrollvekjum sem segir að í þeim síðarnefndu þurfi sögupersónur
að efast um sannleiksgildi hinna undarlegu atburða sem eiga sér stað en taka þeim að
lokum sem gefnum svo ótti þeirra sé raunverulegur. Dagný Kristjánsdóttir, „Kóralína og
mæður hennar. um vandkvæði þess að skipta um móður í Kóralínu eftir Neil Gaiman“,
Ritið 1/2021, bls. 81–102, hér bls. 85–86.
8 Michelle Massé, „Psychoanalysis and the Gothic“, A New Companion to the Gothic, ritstjóri
David Punter, Chicester: Blackwell Publishing, 2012, bls. 307–320, hér bls. 308. Massé
tekur nokkur dæmi um hvernig þetta getur komið fram, líkt og með mismæli, dagdraum-
um og misskilningi í samskiptum við aðra vegna eigin langana.
9 Guðni elísson, „Dauðinn á forsíðunni – DV og gotnesk heimssýn“, Skírnir 1/2006, bls.
105–132, hér bls. 120–124.
10 Bókmenntafræðingurinn David Punter segir í inngangskafla greinasafns sem fjallar um
gotneska skáldskaparhefð að frá upphafi hafi hið gotneska verið nátengt samfélagslegri
umræðu og jafnvel tekið fyrir vandamál henni tengdri. David Punter, „Introduction. The
Ghost of a History“, A New Companion to the Gothic, ritstjóri David Punter, Chicester:
Blackwell Publishing, 2012, bls. 1–9, hér bls. 4.