Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2023, Síða 68

KVIðRISTARINN Í KAUPMANNAHÖFN
73
raunar benda nýlegustu gögn til þess að hlutfallslega séu fleiri raðmorðingjar af
afrískum uppruna í Bandaríkjunum sem hafa ekki fengið eins ríkulega umfjöllun
og þeir hvítu í gegnum tíðina sökum menningar- og félagslegra ástæðna.17 Þá
var gjarnan talið að gerendur hefðu orðið fyrir misnotkun í æsku, ættu jafnvel í
undarlegu sambandi við móður sína og væru í eins konar hefndarhug gagnvart
henni eða þeim sem brutu á viðkomandi. Dýr voru jafnan sögð fyrstu fórnar-
lömb gerandans og ef ekki var um að ræða „viðurstyggilegt mennskt úrhrak“
var morðinginn þvert á móti „þokkafullur, greindur og skipulagður“.18 Þá var
sagt að raðmorðingjar væru upp til hópa drifnir af kynferðislegum kvalarlosta og
að klám, alkóhól eða önnur fíkniefni væru stór þáttur í afbrotahegðun þeirra.19
Vissulega á allt þetta við um einstaka morðingja en því fer fjarri að svo sé í
flestum tilfellum.
Ofannefnd atriði eru mörg fengin úr fyrstu markvissu rannsóknunum sem
gerðar voru á raðmorðum á tuttugustu öld í Bandaríkjunum þar sem áður-
nefndur Robert Ressler og aðrir fulltrúar alríkislögreglunnar voru virkir þátt-
takendur. Eðli málsins samkvæmt voru þessar athuganir heldur takmarkaðar og
í nýlegri leikinni sjónvarpsseríu, Mindhunter (2017–2019), sem fjallar um þessar
rannsóknir og er lauslega byggð á samnefndri bók fulltrúans John Douglas er
ljósi varpað á þá staðreynd með gagnrýnum hætti. Í þáttunum kemur skýrt fram
hversu úrtak gerenda var takmarkað og gögnin sem söfnuðust í viðtölum vafa-
söm þar sem viðmælendur áttu það til að ljúga eða færa í stílinn. Auk þess er ljóst
að fljótfærnin var einnig mikil til þess að koma niðurstöðum á framfæri sem fyrst.
Þá er greinileg togstreita á milli alríkislögreglunnar og fræðasamfélagsins í þátt-
unum sem ýmsir aðilar hafa einmitt rætt um að hafi verið til staðar í raunveru-
leikanum í fyrstu.20 Í ofanálag hafa svo ákveðnir gerendur orðið verulega fyrir-
ferðarmiklir í almennum rannsóknum en Yaksic bendir á í riti sínu að einungis
sextán einstaklingar sem unnu voðaverk sín á árunum 1954–1991, flestir banda-
rískir og einungis ein kona, fái langmesta umfjöllun í útgefnum ritum. Þau þrjú
sem tróna efst eru Theodore Robert Bundy (Ted Bundy), sem myrti tugi kvenna
í ólíkum fylkjum Bandaríkjanna á árunum 1974–1978, Aileen Wuornos, sem
17 Bandaríkjamenn af afrískum uppruna eru ekki nema 12% af bandarísku þjóðinni og
miðað við það hlutfall eru fleiri raðmorðingjar meðal þeirra en hvítra. Sé litið framhjá
þessu eru þó mun fleiri hvítir raðmorðingjar og ber einnig að nefna að hér er tekið
mið af mjög víðri skilgreiningu sem tekur meðal annars til drápa sem framin eru innan
gengja eða í svokölluðum gengjastríðum. Sjá Enzo Yaksic, Killer Data. Modern Perspectives
on Serial Murder, bls. 45.
18 Sama heimild, bls. 1–3.
19 Sama heimild, bls. 3.
20 Joe Penhall (höf), Mindhunter, Los Angeles: Denver and Delilah Productions, 2017–2019.