Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2023, Blaðsíða 74

KVIðRISTARINN Í KAUPMANNAHÖFN
79
heilbrigðiskerfi að skandinavískri fyrirmynd sem aukinheldur felur í sér forvörn
gegn ofbeldisfullum glæpum. Þá er aðgengi að menntun gott, háskólanám svo að
segja gjaldfrjálst og hlutfall menntaðra á Íslandi hátt í alþjóðlegum samanburði
sem leiðir til upplýstara samfélags.
Aftur á móti hafa miklar breytingar orðið á íslensku samfélagi undanfarin
ár og mannflóran stöðugt að verða fjölbreyttari með innflytjendum frá Evrópu
og flóttafólki sem hlýtur alþjóðlega vernd. Þá eykst líka túrismi ár frá ári. Breytt
samsetning þjóðfélagsins mun án efa ala af sér litskrúðugri menningu og listir en
um leið eru auknar líkur á að glæpir verði hér margvíslegri vegna núninga ólíkra
hópa. Raunar hafa nú þegar sést merki um slíkt en samkvæmt lögreglu munaði
mjóu að hér yrðu framin hryðjuverk, fjöldamorð af þjóðernislegum ástæðum í
lok árs 2022 þegar tveir ungir íslenskir karlmenn voru handteknir fyrir vörslu
og framleiðslu á þungavopnum sem þeir hugðust beita.32 Rétt eins og morðið á
Birnu Brjánsdóttur skópu þessar fréttir bæði óhug og vissa óraunveruleikatilfinn-
ingu hjá landsmönnum. Í kjölfarið var gjarnan talað um breyttan veruleika á Ís-
landi í fjölmiðlum þar sem glæpir er áður höfðu talist óhugsandi hér á landi voru
skyndilega orðnir að raunveruleika.33 Vottar málið ágætlega um það útlendinga-
hatur og þjóðernishyggju sem fyrirfinnst í íslensku samfélagi og hefur víða reynst
farvegur fyrir illverk á borð við fjölda- og raðmorð. Ef menningarleg og félagsleg
einsleitni hafa hingað til komið í veg fyrir afbrot af þessu tagi eru sömu skilyrði
ef til vill orðin að hvata fyrir sum við breyttar aðstæður í samtímanum.
Þá má heldur ekki gleyma að á Íslandi eru ýmis menningarleg og félags-
leg viðhorf ríkjandi sem margir rannsakendur tengja sterklega við háttsemi
raðmorðingja, svo sem einstaklingshyggja, neysluhyggja, kapítalismi og karl-
32 Andrés Magnússon, Ari Páll Karlsson og Karlotta Líf Sumarliðadóttir, „Töldu árás yfir-
vofandi“, Mbl.is, 23. september 2022, sótt 19. janúar 2023 af https://www.mbl.is/frett-
ir/innlent/2022/09/23/toldu_aras_yfirvofandi/. Einnig mætti nefna ýmis mál tengd
undirheimunum þar sem skotvopn hafa verið notuð með markvissum hætti, svo sem
morðið í Rauðagerði þann 13. febrúar 2021 þar sem málsaðilar voru flestir af erlendum
uppruna. Hefur þessu morði verið lýst sem „vel skipulagðri aftöku“. Sjá Freyr Gígja
Gunnarsson, „Saksóknari. Morðið í Rauðagerði vel skipulögð aftaka“, Fréttavefur RÚV,
23. september 2021, sótt 22. maí 2023 af https://www.ruv.is/frettir/innlent/2021-09-
23-saksoknari-mordid-i-raudagerdi-vel-skipulogd-aftaka.
33 Lillý Valgerður Pétursdóttir, „Fleiri telja líkur á hryðjuverkaárás á Íslandi en áður“, Vísir.
is, 28. september 2022, sótt 2. júní 2023 af https://www.visir.is/g/20222317308d/fleiri-
telja-likur-a-hrydjuverkaaras-a-islandi-en-adur. Sjá einnig grein Brynjars Níelssonar
á Vísi um afbrotavarnir lögreglunnar og breyttan veruleika á Íslandi, „Afbrotavarnir
gegn skipulagðri brotastarfsemi og hryðjuverkum“, Vísir.is, 29. september 2022, sótt 2.
júní 2023 af https://www.visir.is/g/20222317653d/af-brota-varnir-gegn-skipu-lagdri-
brota-starf-semi-og-hrydju-verkum.