Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2023, Page 111

ArNFríður GuðMuNdsdóttir
116
fram um eðli og eiginleika Guðs í ljósi illskunnar og margvíslegra áhrifa hennar.
Á síðustu öldum hafa slíkar kenningar gengið undir heitinu theo-dicy, sem er grískt
að uppruna og samsett úr hugtökunum theos (guð) og dike (réttlæti), en á íslensku
eru ýmist notuð hugtökin trúvörn eða guðvörn. Trúvarnarkenningar leitast við að
standa vörð um gæsku og réttlæti Guðs. Oftar en ekki gefa þær til kynna að illskan
sé nauðsynleg fyrir þroska okkar eða að hið góða og fallega verði ekki metið til fulls
án illskunnar. Þannig enda þær með því að réttlæta illskuna frekar en að útskýra
hana. Helsta gagnrýnin á slíkar hugmyndir er að með því að telja illskuna nauð-
synlega sé gert lítið úr þeim skelfilegu afleiðingum sem hún geti haft í för með sér.
Eitt af lykilatriðum gyðing-kristinnar trúarhefðar er að telja hinn efnislega
heim í eðli sínu góðan vegna þess að hann sé sköpunarverk Guðs. Það gerir þeim
erfitt fyrir sem vilja finna þar skýr svör um upphaf illskunnar og hlutverk hennar.
í Gamla testamentinu eru settar fram fleiri en ein skýring. Þar má til dæmis
finna frásöguna af höggorminum í þriðja kafla Fyrstu Mósebókar. Hins vegar
eru það mótmæli Jobsbókar gegn því að sjá orsakasamhengi á milli illsku og
óhlýðni við boð Guðs, eins og áður hefur verið nefnt. Þó að ekki sé sett fram ein
ákveðin hugmynd um upphaf og hlutverk illskunnar þá eru tjáning á mótþróa
og andóf gegn illskunni algeng í svokölluðum harmljóðum. Mörg þeirra er að
finna í davíðssálmum, sem stundum er nefndur saltarinn. í harmljóðunum er
erfiðum aðstæðum lýst, sem meðal annars kemur fram í því að hjálp Guðs virðist
hvergi nærri. Oft kemur fram reiði gagnvart Guði og vonleysi, eins og einkennir
til dæmis andóf Jobs. Engu að síður má merkja trú hjá höfundinum sem treystir
því að Guð muni heyra og bregðast, þrátt fyrir mótlætið. Eitt af þekktustu harm-
ljóðum Gamla testamentisins er 22. Davíðssálmur þar sem segir meðal annars:
Guð minn, Guð minn! Hví hefur þú yfirgefið mig?
Ég hrópa en hjálp mín er fjarlæg.
„Guð minn!“ hrópa ég um daga en þú svarar ekki,
og um nætur en ég finn enga fró.
Höfundur minnir Guð á söguna og fyrirheitin til „forfeðranna“. Þá var Guð
hvorki fjarlægur né skeytingarlaus gagnvart þjóð sinni:
Samt ert þú Hinn heilagi
sem ríkir yfir lofsöngvum ísraels.
Þér treystu feður vorir,
þeir treystu þér og þú hjálpaðir þeim,
hrópuðu til þín og þeim var bjargað,
treystu þér og vonin brást þeim ekki.