Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2023, Page 131

AlDA BJöRK VAlDIMARSDóTTIR
136
Paul Bloom leggur áherslu á gildi þess að nota meðvitaða skynsemi í hvers-
dagslegu lífi, þó að þetta sé nálgun sem sé ekki í tísku í samtímanum.21 Samlíðan
geti líka stýrt okkur í rangar áttir vegna þess að hún sé eins og ljóskastari sem
beini athygli okkar að ákveðnu fólki, hér og nú. Okkur þyki vænt um fólkið sem
við höfum samlíðan með en áttum okkur ekki alltaf á langtímaáhrifum gjörða
okkar. Auk þess getum við orðið blind á sársauka þeirra sem við höfum ekki
samlíðan með. Það geri okkur stundum hlutdræg í afstöðu okkar, þröngsýn og
stuðli jafnvel að kynþáttafordómum. Samlíðan geti leitt til skammsýni, gjörða
eða ákvarðana sem séu skammtímalausnir en hafi harmrænar afleiðingar í fram-
tíðinni. Bloom minnir einnig á hvernig samlíðan horfi á einstaklinginn en ekki
fjöldann. Hún geti stuðlað að ofbeldi vegna þess að samlíðan okkar gagnvart
þeim sem standi okkur næst geti búið til óvini, valdið stríði og haft grimmdarverk
í för með sér. Þá geti hún verið tærandi í persónulegum samskiptum, gert okkur
úrvinda og komið í veg fyrir gæsku og ást í samskiptum.22
Bók Blooms Just Babies. The Origins of Good and Evil kom út nokkrum árum
á undan Against Empathy eða 2013, en í þeirri bók setur hann fram kenningar
um það hvernig siðferði þróast í mönnum. Í Just Babies fjallar Bloom um eitt af
sérsviðum sínum, rannsóknir sem hann hefur gert á ungabörnum meðal annars
með eiginkonu sinni, sálfræðingnum Karen Wynn. Bókin rannsakar tilfinning-
arnar sem aðstoða okkur að vera siðlegri, áhrifin sem fjölskyldan og fólk sem við
tengjumst hafa á siðferðilega dóma okkar og hvernig samfélagið sem heild hlúi
að siðferði. Bókin sýnir einnig hvað gerist þegar okkur skortir tilfinningarnar
sem eru nauðsynlegur grunnur fyrir siðferðilega hegðun.
Í bókinni fjallar hann um hvernig siðferði heillar okkur, hversu mikinn áhuga
við höfum á sögum sem segja frá hinu góða og illa, hvort sem um er að ræða
skáldskap eða raunveruleika. Við viljum jafnframt að hinir góðu séu verðlaunað-
ir og að þeir vondu þjáist.23 Samkvæmt rannsóknum Bloom er okkur að eðlisfari
sama um ókunnuga og höfum jafnvel andúð á þeim. Við höfum tilhneigingar til
þröngsýni og fordóma. Sum af okkar eðlislægu tilfinningalegu viðbrögðum, líkt
og viðbjóður, hvetja okkur til þess að gera hræðilega hluti, meðal annars taka
þátt í þjóðarmorðum.24
Bloom varpar fram spurningum um hvernig skilningur á siðferðilegu eðli
barna geti verið undirstaðan í nýjum viðhorfum til sálfræðilegs skilnings á full-
21 Sama heimild, bls. 4.
22 Sama, heimild bls. 9.
23 Paul Bloom, Just Babies. The Origins of Good and Evil, 2013, New York: Crown Publisher,
bls. 2.
24 Sama heimild, bls. 6.