Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2023, Blaðsíða 137

PAUl BlOOM
142
beygðust niður í svip sem sýndi depurð þegar barnfóstran hans þóttist gráta.“10
löngu síðar tók Darwin eftir því hversu hreykinn William var af gæsku sinni:
„Þegar hann var tveggja ára og þriggja mánaða gaf hann litlu systur sinni síð-
asta bitann af hunangskökunni og hrópaði sjálfumglaður „ó, góði Doddy, góði
Doddy.““11 Fjórum mánuðum síðar mátti sjá fyrstu merkin um sektarkennd og
skömm: „Ég rakst á hann þegar hann var að koma út úr borðstofunni og augu
hans voru óeðlilega björt og það var eitthvað skringilegt eða tilgerðarlegt við
hegðun hans.12 Svo að ég fór inn í herbergið til að athuga hver væri þar og sá þá
að hann hafði fengið sér mulinn sykur, sem honum hafði verið bannað að gera.
Þar sem honum hafði aldrei verið refsað á nokkurn hátt þá var það ekki ótti sem
gerði það að verkum að hann hegðaði sér skringilega og ég geri frekar ráð fyrir
því að hann hafi fundið fyrir ánægjuríkri spennu við að takast á við samviskuna.“
Tveimur vikum síðar skrifaði Darwin: „Ég kom aftur að honum á leið út
úr sama herbergi og hann var með augun á smekknum sínum sem hann hafði
rúllað vandlega saman. Og aftur var hegðun hans svo skringileg að ég ákvað að
sjá hvað væri í smekknum hans. Ég lét ekki segjast þó að hann segði mér að þar
væri ekkert að finna og skipaði mér ítrekað að „fara burt“. En ég komst að því
að smekkurinn hans var litaður af safa úr súrum gúrkum svo að þarna var um
vandlega skipulögð svik að ræða.“13
Við sjáum hjá hinum unga William baráttuna á milli góðs og ills sem einkenn-
ir daglegt líf. Venjulegt fólk hegðar sér oft fremur illa ef það trúir því að það verði
ekki gert ábyrgt fyrir gjörðum sínum og við höfum öll gott af því annað veifið
að vera haldið í skefjum þegar við stöndum frammi fyrir muldum sykri, súrum
gúrkum og öðrum freistingum. En það er líka ljóst að samviskan myndast þegar
við erum ung og aðstoðar okkur við að halda aftur af þessum hvötum okkar.
Í mörgum tilfellum þurfum við reyndar ekki á því að halda að okkur sé hótað
refsingu til þess að vera góð, vegna þess að sjálfhverf eða grimmdarleg hegðun
getur í eðli sínu verið mjög óþægileg. Eitt dæmi um þetta er rannsókn frá fjórða
áratug síðustu aldar þar sem spurt var spurninga eins og „Hversu mikla peninga
myndi þú taka fyrir að kyrkja kött með berum höndum?“14 Flestir svöruðu um
10.000 dollara sem er um 155.000 dollara í dag. Sömu einstaklingar þurftu ein-
ungis helming upphæðarinnar til að samþykkja að láta rífa úr sér framtönn.
10 Sama heimild, bls. 289.
11 Sama heimild, bls. 291.
12 Sama heimild, bls. 292.
13 Sama heimild, bls. 292.
14 Michael Sandel, Justice. What’s the Right Thing to Do?, New York: Farrar, Straus and giro-
ux, 2009.