Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1988, Blaðsíða 14

18
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Etv. finnst einhverjum ótrúlegt að svo mikið hafi verið haft fyrir sil-
ungsveiði sem hér er gert ráð fyrir. En benda má á að hentugt gat verið
að stunda veiði frá ætluðu seli eða skála Reykhoits handan ár og liggja
þar við. Þá má nefna að á 15. og 16. öld var lítill verðmunur á jafn-
þyngd af laxi og silungi.31 Enn má benda á að Borgfirðingar lögðu á sig
mikið erfiði á fyrri tíð við silungsveiði, samanber útilegur við veiðar að
vetri á Arnarvatnsheiði, bæði á miðöidum og síðar.32 Þá má ckki
gleyma því að Reyðarvatn var talið mjög veiðisælt og mun hafa verið
veitt þar allkappsamlega á seinni hluta 19. aldar. Til skýringar veiði-
sældinni var Þorvaldi Thoroddsen sagt að forsjónin hefði sett eiturkvik-
indi í vatnið, gyllta spröku, sem hafði sést tvisvar og var til þess sett að
eyða eitruðum dömpum sem annars hefðu getað orðið skaðlegir fyrir
silunginn.33 Fiskifræðingar meta svo að óhætt sé að veiða 4-8 tonn af
bleikju í Reyðarvatni árlega.34
Niðurstaðan hér í fimmta kafla er sú að ástemmunni hafi unt 1200
verið ætlað að þurrka upp að mestu farveg Grímsár frá upptökum til
Kaldár til þess að þar mætti taka bleikju, ýmist á þurru eða í pyttum og
hyljum.
VII
Ástemmunnar getur ekki í máldögum Reykholts öðrum en hinum
elsta. Ekki þarf það þó að merkja að stíflugörðunum hafi ekki verið
haldið við, tilviljun, gleymska eða annað kann að ráða þögninni um þá.
Mér vitanlega er það fyrst árið 1739 að ástemmunnar getur aftur og þá
í lögfestu Finns Jónssonar, prófasts í Reykholti. Hann virðist fara beint
eftir elsta máldaganum en hefur þó „ósstemma“ fyrir „ástemma“ og er
jafnan haft svo í yngri lögfestum.35 En telja má svo til víst að ástemman
hafi ekki verið notuð á bilinu 1750 til 1-840 til að stífla Grímsá. Má ráða
það í fyrsta lagi af Ferðabók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálssonar. Þeir
31. Búalög (1915), bls. 19, 26, 29.
32. Vice-Lavmand Eggert Olafsens og Land-Physici Biarne Povelsens Reise igiennem Island, gr.
167, sbr. Ferðahók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálssonar I (1943), bls. 71. Kristleifur
Þorsteinsson, „Arnarvatnsheiði". Úr byggðum Borgarfjarðar II (1972), bls. 283-4.
33. Bjarni Sæmundsson, „Fiskirannsóknir 1897“. Andvari 23 (1898), bls. 206 (um Illuga
sem lá við vatnið í fimm ár við veiðar). Sbr. og Ingimundur Ásgcirsson, tilv. skrá,
bls. 7 (um Illuga og bústað hans). Þorvaldur Thoroddscn, „Uppi á heiðum. Ferða-
skýrsla 1898“. Andvari 24 (1899), bls. 42.
34. Sigurður Guðjónsson og Sigurður Már Einarsson, Rannsókn á bleikjustofni Reyðar-
vatns. (Veiðimálastofnun, VMST V-/87005, 1987).
35. Þjóðskjalasafn. Steinklefi K XI og XII.