Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1988, Blaðsíða 78

82
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
annað hvort af sögum, örnefnum eða líkindum vegna legu og útlits.8
Sárafáir þessara staða hafa verið rannsakaðir, en eftir þær rannsóknir
sem gerðar hafa verið, hefur frekar verið horfíð frá túlkun þeirra sem
klaustra, eins og fram kemur hér á eftir. Nú verður nokkrum þeirra
staða lýst, sem helst hafa þótt líklegir klaustur- eða einsetumannastaðir,
og gerð grein fyrir því nýjasta sem rannsóknir hafa leitt í ljós um þá.
Brough of Deerness (Dýrnesborg?)9 er nær austurenda Mainlands í
Orkneyjum, á opinni strönd og er í rauninni höfði, sem er nær með
öllu skorinn frá landi með djúpum gjám báðum megin frá. Pó verður
gengið frá landinu upp torfæran og tæpan klettastíg og þannig er fært
á höfðann. Annars er allt umhverfis hengiflug í sjó niður og jafnvel á
þeim stað sem upp er gengið hefur verið hlaðinn lágur steinveggur. Ef
hér væri um klaustur að ræða, mætti hugsa sér, að þessi veggur væri
táknrænn og skildi svæðið uppi á höfðanum frá veröldinni fyrir utan.
Slíkt var kallað vallum monasterii og er oft nefnt í sambandi við keltnesk
klaustur.
Uppi á höfðanum er grasi gróinn flötur, um 100 m langur og 70 m
breiður. Par er fjöldi rústa og ber mest á dálítilli kapellu nær miðju (ora-
torium), einfaldri og ferskeyttri, 4,8 m langri að innanmáli, 3 m breiðri;
dyr, tæplega 1 m breiðar, eru á vesturgafli. Kapellan er hlaðin úr stein-
um, veggjaþykkt er 1,5 m, veggjahæð nú frá 40 sm upp í tæplega 2 m.
Umhverfis hana eru rústir af mörgum ferhyrndum húsum, sumum
aflöngum og töluvert stórum. Þarna eru einnig kringlóttar dældir sem
sumir hafa túlkað sem munkakofa. í fyrri umfjöllun um þennan stað
hefur hann ætíð umyrðalaust verið talinn sýna leifar eftir keltneskt
klaustur.10
Kapellan og umhverfi hennar voru rannsökuð á árunum 1976 og
1977, og gerður var nýr uppdráttur af öllu rústasvæðinu.11 í ljós komu
tvö byggingarskeið í kapellunni, tímasett með mjög eyddum engilsax-
neskum peningi frá 10. öld, sem fannst á milli þeirra. Fjöldi annarra
peninga fannst umhverfis kapelluna, flestir að því er virtist frá 17. og 18.
öld, sem staðfestir þær sagnir, að pílagrímar hafi sótt þennan stað allt
fram á þann tíma. Kapellan varð fyrir skemmdum í stríðinu vegna skot-
æfinga, og ekki er talið ólíklegt, að eitthvað af þeim dældum, sem er að
8. Sjá t.d. R. Radford 1962, bls. 163-187; R.G. Lamb 1973, bls. 76-98 og tilvitnanir
hans.
9. Dýrnes er nefnt oftar en einu sinni sem örnefni í Orkneyinga sögu, ÍF XXXIV, bls.
45, 46, 243.
10. Sjá t.d. R. Radford 1962, bls. 166—167 og E. Bakka 1969, bls. 34—36.
11. Sjá t.d. C. Morris 1977; 1987.