Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1988, Blaðsíða 65
2. KAFLI
RITAÐAR HEIMILDIR
UM PAPA Á ÍSLANDI
í yfirlitsverkum um sögu íslands er þess að jafnaði getið fyrst, að
landið hafi byggst úr Noregi á síðustu áratugum 9. aldar, en þó hafi
verið þar, þegar Norðmenn komu, írskir einsetumenn, svonefndir
papar. Frá þessu er yfirleitt skýrt sem sögulegri staðreynd og athuga-
semdalaust, svo sem vænta má í almennu yfirliti. í þeim íslandssögum,
sem hafa á sér meira snið sjálfstæðra rannsókna, er þó um þá fjallað af
nokkurri sögurýni,1 og til er það, að fræðimenn hafi helgað þeim rann-
sókn sérstaklega. Ber þar fyrst og fremst að nefna Einar Ól. Sveinsson,
sem ítarlegast hefur ritað um papa og reynt að nálgast þá eftir öllum
leiðum, sem honum voru færar.2 Þá hefur og Hermann Pálsson ritað
um papa sérstaklega,3 að nokkru leyti framhald og gagnrýni á ritgerð
Einars Ól. Sveinssonar.
Þess er ef til vill ekki mikil von, að nú megi takast að varpa neinu
nýju ljósi á þetta viðfangsefni, þegar tveir svo merkir fræðimenn hafa
um það fjallað. En grein Einars er nú orðin nær tveggja áratuga gömul
(yngri gerðin) og Hermann segist hafa horfið frá sínum paparann-
sóknum í miðjum klíðum og ekki gera ráð fyrir að taka til við þær að
nýju. Ég get því hvorki talið óþarft né óviðeigandi að taka þetta mál til
almenns endurmats enn á ný. Sú er ætlun mín að reyna að leggja skýrt
fyrir, hversu er háttað þekkingu vorri á þessu efni nú, hvað við vitum
raunverulega um papa á íslandi og leyfi mér að upphafi máls að varpa
þeirri spurningu fram til að hafa hliðsjón af henni við eftirfarandi
rannsókn, hvort hugsast geti, að sagnfræðingar og aðrir fræðimenn hafi
hingað til allmjög ýkt það sem vitað verður um vist þessara svotöldu
1. Sjá t.d. Jón Jóhannesson 1956, bls. 13-19; Björn Þorsteinsson 1953, bls. 73-75; sami
1966, bls. 54-56; Gwyn Jones 1986, bls. 29-37.
2. Einar Ól. Sveinsson 1945, bls. 170-203; sami 1948, bls. 1-39.
3. Hcrmann Pálsson 1965, bls. 112-122.