Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1988, Blaðsíða 33
FORMÁLI
Spurningin um það, hverjir fyrst settust að á íslandi og hvenær, hefur
löngum verið hugleikin mörgum, og þá ekki síst sannleiksgildi sagnar
Ara í íslendingabók um veru papa á landinu fyrir komu norrænna
manna. Ymsir hafa freistað þess að færa sönnur á þessa sögn og leita
minja um þessa menn hér á landi. Hingað til hefur sú leit ekki borið
árangur, og enn eru það aðeins nokkrar stuttorðar ritaðar heimildir og
örfá örnefni sem eru til merkis um veru þeirra hér.
Papey er einn þeirra staða, sem tengdur er pöpum. Eyjan er fyrst
nefnd í rituðum heimildum í Hauksbók Landnámu en þar segir, að á
henni hafi fundist eftir papa „bækr írskar, bjpllr ok baglar ok enn fleiri
hlutir“. Var það ekki síst með þessar sagnir í huga, að Kristján Eldjárn
hóf rannsóknir þær í eynni, sem fjallað er um í þessari grein. Hann fór
sína fyrstu ferð þangað árið 1964 og einsetti sér þá að skoða allar
mannaminjar í eynni, m.a., eins og hann orðaði það í vinnuskýrslum
„til að ganga úr skugga um, hvort sanna mætti sögn Ara af pöpum á
íslandi".
Þessi fyrsta ferð út í Papey, sem farin var meðan enn var búið þar allt
árið, en það var gert til ársins 1966, var eingöngu skoðunarferð, og var
það fyrst árið 1967 að rannsóknir hófust þar. Það áttu eftir að líða 14 ár
þar til þeim yrði lokið, og kom það aðallega til, að Kristján tók við
embætti forseta íslands rétt um þetta leyti, eða árið 1968, og gegndi því
embætti allt til ársins 1980. Munu annir við embættið hafa valdið því,
að hann gat ekki sinnt rannsóknum í Papey sem skyldi. Það var fyrst
sumarið eftir að hann lét af embætti, eða árið 1981, að honum gafst færi
á að ljúka við rannsóknirnar, og þá eftir 10 ára hlé.
Frágangur Papeyjarrannsókna mun hafa verið ofarlega á blaði þeirra
verkefna sem fyrir lágu eftir að Kristján lét af forsetaembættinu. Hann
var þegar búinn að leggja allmikil drög að riti um þær þegar hann féll
svo sviplega frá haustið 1982. Hann virðist hafa unnið verkið þannig, að
skrifa svo til jafnóðum lýsingar einstakra tófta um leið og rannsókn
þeirra lauk. Með þessu móti hlaut að verða allmikill tímamunur á
skrifum hinna einstöku kafla. Virðist þetta ekki eingöngu eiga við um
kafla þá, sem lýsa fornleifarannsóknunum. Þannig hefur 3. kafli, sem