Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1988, Blaðsíða 67
RITAÐAR HEIMILDIR UM PAPA A ÍSLANDI
71
hans. Vitanlega á ekki við að rekja slíkt hér, og nægir að minnast þeirra
höfuðatriða, sem fræðimenn eru sammála um, að engin sagnarit hafi
verið skráð á íslensku á undan íslendingabók og yfirleitt engin sagnarit
nema ef vera skyldi rit eftir Sæmund fróða, óþekkt nú, svo og hitt, að
enda þótt Ari væri barn síns tíma í sagnaritun og stæði að nokkru leyti
á herðum erlendra sagnfræðinga, ekki síst Beda, verði rit hans að teljast
eitt allra merkasta sagnfræðirit miðalda og skari reyndar fram úr
flestum eða öllum að skýrri hugsun, hleypidómaleysi og viðleitni til að
styðja framburð sinn rökum.
Þótt lítið sé nú vitað um líf Ara prests, virðist þessum dómi um verk
hans og vinnubrögð naumast verða haggað, þótt vitanlega sé ekki þar
með sagt, að allt sé óhagganlegur sögulegur sannleikur, úr því að Ari
fróði hafi fært það í letur. Hans verk verður að þola það sama og verk
annarra manna, áður en á því verði byggt: heimildarýni eftir því sem
við verður komið um hvert einstakt atriði. Um íslendingabók skal það
annars sagt hér, að rannsakendur hennar sjá yfirleitt ekki betur en að
hún sé til okkar komin óbreytt og íaukalaus eins og Ari skráði hana í
seinni gerð. Því á að mega treysta, að það sem í henni stendur sé beint
frá honum komið, og ekki þurfi að óttast skrifaraviðbætur. Fyrir slíku
er þó fræðilegur möguleiki, sem óþarft er að láta sér sjást yfir, þótt hitt
sé sem betur fer sennilegast, að við höfum hér verk Ara sjálfs óbreytt.
Þegar Ari hefur skýrt frá Ingólfi landnámsmanni, ritar hann svo:
í þann tíð var ísland viði vaxið á milli fjalls og fjöru. Þá voru hér
menn kristnir, þeir er Norðmenn kalla papa, en þeir fóru síðan á
braut, af því að þeir vildu eigi vera hér við heiðna menn, og létu eftir
bækur írskar og bjöllur og bagla; af því mátti skilja, að þeir voru
menn írskir.6
Að svo mæltu heldur Ari áfram að tala um landnám norrænna
manna á íslandi og rekja helstu viðburði. Áður en frásögn hans um
papa er nánar könnuð, verður litið til annarra norrænna heimilda.
Historia de antiquitate regum Norwagiensium eftir Theodoricus Monac-
hus eða Þjóðrek munk er næsta norræna heimild, sem getur papa að
nokkru.7 Ritið er skrifað á latínu og er eftir lærðan og háttsettan
norskan kirkjuinann og vafalítið ritað á árunum 1170—80. Þetta er saga
Noregskonunga frá Haraldi hárfagra til dauða Sigurðar Jórsalafara
6. ísl. fornrit Ij, bls. 5.
7. Utgefin af G. Storm í Monumenta Historica Norvegice, 1880.