Réttur - 01.01.1955, Side 51

RÉTTUR
51
nýrri uppgötvun er stefnt til meiri fullkomnunar. Ekki er það
heldur rétt, að með nýrri beimsmynd séu allar staðreyndir eða
einstakar kenningar hins fyrra kerfis úr gildi fallnar, heldur eru
þær séðar í nýjum tengslum og víðara samhengi en áður.
Ymsir hafa og reynt að tefla uppgötvunum vísindanna gegn
hinni heimspekilegu efnishyggju, þótt slíkt sé fjarri lagi. Menn
hafa talað um, að efnið væri horfið, er vísindin hafa uppgötvað
nýja þætti þess, ný hreyfingarform (eins og t. d. elektrónurnar o.
s. frv.). Slík röksemdafærsla er reist á hugtakaruglingi. Hin heim-
spekilega efnishyggja er ekki kenning um gerð efnisins. heldur
um tilvist þess, þ. e. a. s. að það sé hlutveruleiki óháður vitund
vorri og hugmyndum. Nýjar uppgötvanir um gerð og eðli efnisins
geta síður en svo raskað þeirri kenningu. Hins vegar geta þær
breytt efnishugtaki eðlisfræðinnar, en að réttu lagi eiga þær ekki
að útrýma því, heidur auðga það og dýpka.
I kaflanum „Rúm, timi, óendanleiki" kemur höfundur nánar
að ýmsum atriðum í nýjustu kenningum eðlisfræðinnar, einkum
afstæðiskenningunni. Hin snjalla afstæðiskenning Einsteins var
í senn árangur af þróun eðlisfræðivísindanna og lausn á vand-
kvæðum, sem þar voru fyrir hendi, einkum eftir að Michelson
hafði afsannað tilvist hins svonefnda „eters" með tilraun sinni.
Fram til þessa höfðu hugmyndir vísindamanna um rúm og
tíma einkum byggzt á kenningum Newtons. Samkvæmt þeim
voru tími og rúm algerlega sjálfstæð og skilorðslaus fyrirbæri,
sem ekki voru í neinum tengslum sín á milli né heldur við efnis-
veruleikann. Þau voru aðeins umgjörð eða tómt leiksvið, þar sem
efnisveruleikinn birtist og atburðir gerðust. Jafnframt var svo til
algilt viðmiðunar- eða hnitkerfi til að mæla þessi og önnur fyrir-
bæri.
Afstæðiskenningin leiddi hins vegar í ljós, að öll viðmiðun
er afstæð og ekkert algilt hnitkerfi til og að tími og rúm eru
í tengslum sín á milli og verða ekki skilin eða einángruð frá
efnisveruleikanum og hreyfingu hans. A þessu sviði staðfesti af-
stæðiskenningin hina díalektisku efnishyggju, sem jafnan hefur
litið á rúm og tíma sem tilveruform hins síkvika efnis eða hlut-
veruleika.