Andvari - 01.01.2003, Page 149

ANDVARI
HINN NÝI „GAMU“ KVEDSKAPUR
147
kviðlingum er ruglað saman og helmingi annars prjónað aftan við nokkur vísuorð úr hinum,
og úr verða fimm til sex vísuorða bögur. Að mínu mati mega slíkar samsteypur tveggja
kviðlinga ekki heita þulur.
24Frægasta dæmi þess er „Gilsbakkaþula", en einnig má nefna „Gistingarþulu", „Möguþulu"
o.fl. (íslenskar þjóðsögur og sagnir. Safnað hefurog skráð Sigfús Sigfússon. Bd. X. Grímur
M. Helgason og Helgi Grímsson bjuggu til prentunar. Rvk, 1991. Bls. 351, 357-358).
25 Hér má nefna kvæðið „Draumur“ (íslenzkar gátur, skemtanir, vikivakar og þulur. (Hér eftir:
ÍGSVÞ.) Bd. IV: íslenzkar þulur og þjóðkvæði. Ólafur Davíðsson hefur safnað. Kaup-
mannahöfn, 1898. Bls. 206-207; kvæðið er einnig þekkt sem „Kristsdraumur", sbr.: Fagrar
heyrði eg raddirnar: þjóðkvœði og stef. Útg. EinarÓl. Sveinsson. Rvk, 1942. Bls. 183-184;
þar er kvæðið einnig kallað ,,þula“), en þar vottar fyrir reglulegri stuðlun og einnig reglu-
legri hynjandi, þegar á líður kvæðið. Annað dæmi er sex vísuorða kviðlingur „Leiðist mér
lángdegi“ (ÍGSVÞ. Bd. IV. Bls. 231).
26Sbr.: Hulda. Ljóð og laust mál: úrval. Ritstj. Guðrún Bjartmarsdóttir. Rvk, 1990. Bls. 103
og Den norsk-islandske skjaldedigtning. Bd. B I. Bls. 657-658 hins vegar.
27 Þorsteinn Erlingsson. Tilv. rit.
2KHulda. Ljóð og laust mál: úrval. Ritstj. Guðrún Bjartmarsdóttir. Rvk, 1990. Bls. 101.
29 Á þessu stend ég fast, þrátt fyrir ummæli í: Guðrún Bjartmarsdóttir, Ragnhildur Richter.
Inngangur. í: Hulda. Ljóð og laust mál. Bls. 35, en þar segir, m. a. um ljóðið „Ljáðu mér
vængi": „Erindaskipting er engin. Þulan er samfella..."
XÍGSVÞ. Bd. IV. Bls. 211. Þess ber þó að geta að ekki er fullvíst hvort einu sinni mætti kalla
þessa þulu alveg „ekta“. Hún byrjar að vísu á mjög þululegan hátt og formið er alveg laust,
en reglulegri hrynjandi og jafnvel stuðlun kemur þegar á líður þuluna.
3'ÍGSVÞ. Bd. IV. Bls. 179.
32 Annað dæmi um skemað er kviðlingurinn „Leiðist mér langdegi", sem má ekki heldur telj-
ast þula.
33 Vitneskju um það er t. d. að finna hjá Sveini Skorra Höskuldssyni, tilv. rit, s. 49. Það getur
þó líka verið að Hulda kunni kvæðið úr munnlegum heimildum.
34T. d. „Mottó“, „Þrúða á Bala“, „Barnaþula" eftir Guðrúnu Jóhannsdóttur (Tíu þulur. Rvk,
1943. Bls. 7-9, 49-53; Hitt og þetta: Ijóð, sögur og þulur til lesturs fyrir hörn. Rvk, 1945.
Bls. 15-17); sbr. einnig þulur eftir Guðrúnu Auðunsdóttur (/ föðurgarði fyrrum: þulur.
Akureyri, 1956).
35 „Þulur eru ævafomt kveðskaparlag [...] Hulda varð fyrst nútímaskálda til að taka háttinn til
eigin nota...“ (íslensk bókmenntasaga. Bd. III. Bls. 920. Leturbr. mín - YY.) Þessi orð koma
fram í umræðu um „þuluna" „Grágæsamóðir“ og er talað um „þuluháttinn", með ákveðnum
greini, eins og það gleymist að þulur eru fyrst og fremst háttleysal Nefna má önnur dæmi um
misnotkun „þuluformsins“. Eitt er s. k. „á-rímið“. Það er að finna strax í fyrstu þululjóðum
Theodom Thoroddsen; Ólína Andrésdóttir fylgir fljótlega hennar dæmi og svo aðrar skáld-
konur, m. a. Guðrún Jóhannsdóttir. Ófá ljóð þeirra eru samrímaðar samfellur; samt er spum-
ing hversu „þululegar“ þær eru. Það fannst eingöngu eitt skýrt dæmi um slíkar samfellur í
síðmiðaldaþulum (ÍGSVÞ. Bd. IV. Bls. 201), þótt rímið sé einfalt og því yfirleitt vinsælt í
íslenskum þjóðkveðskap síðmiðalda. „Ó-rímið“ er líka fremur sjaldgæft í síðmiðaldaþulum.
Það kemur úr fyrstu vísuorðum síðmiðaldaþulunnar „Stúlkumar gánga suður með sjó“, sem
virðist einnig vera einsdæmi, en Theodora notar þau í eitt fyrsta þululjóð sitt (Ritsafn. Ritstj.
Sigurður Nordal. Rvk, 1960. Bls. 45^16; sbr. líka bls. 56, 67-69); Ólína notar einnig rímið
jafnan. Þetta er enn ein sönnun fyrir því að fyrsta dæmi, þótt óviðeigandi sé, skapar hefð.
3í’Carleton, Peter. Tradition and innovation in twentieth century Icelandic poetry. University
Microfilms - University of California, 1974. Bls. 128; Guðrún Bjartmarsdóttir, Ragnhildur
Richter. Tilv. rit, bls. 24—25; íslensk hókmenntasaga. Bd. III. Bls. 908-909.