Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1951, Side 40

20
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
Því sjá, hann fléttar einnig örlög
þín
við örlög bræðra þinna í kvæðin
sín.
Þar búa allir undir sama þaki.
Á sömu strengi er slegið í hinu
samfellda og svipmikla kvæði
„Haust“, en í því er jafnframt undir-
alda djúps trega. Kvæðið „Út vil
ég — heim“ lýsir því vel, hve höf-
undi hafa, að vonum, gengið til
hjarta þung örlög Norðurlandaþjóð-
anna á stríðsárunum. Hreimmikið
kvæði og hugsun hlaðið er „Dansinn
í Hruna“, fléttað markvissri ádeilu
að öðrum þræði, en hins vegar lof-
söngur um sigurmátt og skapandi
mátt mannsandans.
í fögru kvæði og þýðu um Jónas
Hallgrímsson lýsir Tómas snilldar-
lega hlutverki Jónasar og vakningar-
starfi í íslenzku þjóðlífi, og óbein-
línis um leið menningar- og vakn-
ingar-hlutverki skáldanna almennt.
Sætir það engri furðu, að maður,
sem yrkir svo fagurlega og af jafn
miklum skilningi um „Listaskáldið
góða“ og tengsli hans við móður-
moldina, ber sjálfur í brjósti djúpa
ættjarðarást og syngur ættjörðinni
fagra lofsöngva og eggjandi til dáða,
enda gerir Tómas það á skáldlegan
og minnisstæðan hátt, svo sem í
„Ávarpi Fjallkonunnar“ (17. júní
1948), þar sem listræn efnismeðferð-
in og framsóknarhvötin renna í einn
farveg.
Svipmest af ættjarðarljóðum
Tómasar, og eitthvert stórbrotnasta
og snilldarlegasta kvæðið í allri
bókinni, er kvæðið „Að Áshildar-
mýri“. Það er þannig vaxið um heil-
steypta og þróttmikla hugsun, að
menn verða að lesa það í heild sinni
og íhuga til þess að njóta þess til
fulls og meta. Það er faguryrtur og
verðugur lofsöngur um „tólf hvers-
dagsmenn, sem fordildarlaust stóðu
vörð um rétt sinnar þjóðar“, og jafn-
framt um alla íslenzka alþýðumenn
í liðinni tíð, sem unnu ættjörð sinni
fölskvalaust og létu hvorki kúgun
né önnur andvíg kjör drepa niður
frelsishneigð sína. Þetta skilur
skáldið og túlkar til fullnustu:
En hvaðan kom þeim sá styrkur,
sem stórmenni brást?
Hvað stefndi þeim hingað til
viðnáms ofbeldi þungu?
Oss grunar það jafnvel að orð eins
og föðurlandsást
hafi æði sjaldan legið þeim mönnum
á tungu?
En þeim var eðlisbundin sú blóðsins
hneigð,
er bregzt gegn ofríki og nauðung
án hiks og kvíða,
og því verður aldrei til samnings við
óréttinn sveigð,
að samvizkan ein er það vald, sem
frjálsir menn hlýða.
Prýðisvel ort og rismikil eru einn-
ig önnur tækifæriskvæðin í bókinni,
en andríkast þeirra og tilþrifamest
„Hátíðaljóð á aldarafmæli Presta-
skólans“ (2. október 1947). Annars
er þessi nýja kvæðabók Tómasar
svo auðug að skáldlegri fegurð, mál-
snilld og spaklegri hugsun, að ein-
stök kvæði og jafnvel einstakar ljóð-
línur eru ærið efni heillar ritgerðar.
En einhvers staðar verður að stinga
við fæti.
Samt væri það með öllu ósann-
gjarnt gagnvart skáldinu, að skiljast
svo við þetta mál, að eigi væri að ein-
hverju getið þess boðskapar, sem
bókin hefir að flytja. Eins og þegar