Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1951, Blaðsíða 60

40
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
biskups og Ragnheiðar var vön að
kenna þeim, enda var Þorkell Geitis-
son langalangafi hennar. Jón hygg-
ur nú, að ef sagan stafi ekki frá af-
komendum Jóns Arnþórssonar, þá
væri kannske enginn líklegri til að
hafa samið hana en Loptr Pálsson
biskups. Eftir að hann fór af Rang-
árvöllum bjó hann í Hítardal 1224—
’42 eða lengur. Á árunum 1223—’24
var hann með Snorra Sturlusyni í
Stafholti og var vinur hans fram til
1235. Ef sagan væri rituð í Hítardal,
væri auðskilinn svipur sá er Jóni
virðist hún bera af Bjarnar sögu
Híidælakappa og eins hitt að hún
barst svo fljótt til Dala, að hún gat
haft áhrif á Laxdælu.
Þorsieins saga hvíta hefur valdið
fræðimönnum heilabrota vegna þess
að hún er eiginlega þáttur af Þor-
steini fagra, „aðalsöguhetjan“ kem-
ur lítt við sögu, þótt þátturinn
hefjist og endi á honum. Jón stingur
upp á því að líta á þáttinn sem
fyrsta kapítula í Vopnfirðinga sögu,
endursaminn. Eru þess allmörg
dæmi, að fitjað hafi verið framan
eða aftan við sögur, og eru Brand-
krossa þáiir og Fljótsdæla af því
tagi, meðal Ausifirðinga sagna. En
ef þetta er rétt getur Þorsieins saga
hvíia ekki verið eldri en um 1250,
en hafi Gunnlaugs saga markað
hana, þá er hún ekki eldri
en frá síðasta fjórðungi 13. aldar.
Hún er rómantísk að því leyti að
allt fer vel í sögulokin, annars er
hún nærri eins realistisk og Hrafn-
kels saga.
Þorsíeins þáiir siangarhöggs er
yngri en Vopnfirðinga saga og
sennilega, að ætlun Jóns, ritaður af
einhverjum nákomnum Sturlungum
(sbr. ættartöluna frá Bjarna Brodd-
helgasyni í sögulokin), helzt í
Vopnafirði. Má vera að þátturinn
hafi orðið til á búi Þorvarðar Þór-
arinssonar (d. 1296) að Hofi í Vopna-
firði. Þorvarður var kvæntur Sol-
veigu Hálfdánardóttur frá Keldum,
systurdóttur Sturlusona.
Ölkofra þáiir virðist vera frá
miðri öldinni og spegla óánægju
manna frá þeim tíma með höfðingja-
valdið. Bandamannasaga mun ritin
eftir fyrirmynd hans.
Brandkrossa þáiir hefur verið
saminn sem byrjun á Droplaugar-
sona sögu og notað hana og Land-
námu. Ef höfundur Hrafnköilu hef-
ur notað þáttinn, eins og Jón stingur
upp á, hlýtur þátturinn að hafa
verið saminn fyrir 1300.
Hrafnkels sögu Freysgoða telur
Jón, eins og Nordal, skáldsögu frá
því um 1300 og langbezt samda af
Austfirzku sögunum. Hann hyggur
að höfundur hennar hafi líka notað
sér upplýsingar Brandkrossa þátiar
um 20 býli í dalnum, en ekki hefur
hann trú á því að svo hafi verið í
landnámstíð Hrafnkels, þrátt fyrir
álit Halldórs Stefánssonar í riti
hans um Hrafnkelsdal. Annars
drepur Jón á það, að hér bíði verk-
efni fornfræðinga vorra að grafa
upp rústirnar í dalnum til þess að
skera úr hvorir hafa á réttu að
standa. Jón aftekur það að nokkur
Faxahamar sé í grend við Aðalból
það, sem nú þekkist, og stingur hann
upp á, að Aðalból kunni að hafa
verið innar í dalnum, en ekki hafði
hann sannprófað þá tilgátu.
Fljóisdæla saga er eigi aðeins
yngst sagna á Austfjörðum, heldur
einnig yngst allra íslendinga sagna,
og þótt sumum þyki það kynlegt,
veitir það henni eigi alllítið gildi.