Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1955, Síða 54

36
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
en í þeim var Halldór farinn að
dýrka stíl fornsagna, sem hann
fyrirleit, meðan hann var að skrifa
Vefarann. í Atómslöðinni má segja
að hann hafi fogl og hval af forn-
sögunum, en hvergi fylgir hann stíl-
dæmi þeirra eins nákvæmlega og í
Gerplu, og er það að vonum. Eitt
af því sem Halldór lærði af forn-
sögunum var að draga persónur svo
að þær fari vel á mynd, ágætt dæmi
þess er myndin í Eldur í Kaupin-
hafn af manni sem heldur dýri frá
sér í armslengd og reynir að kyrkja
það: maðurinn er Danakonungur,
dýrið er íslenzka þjóðin. En þrátt
fyrir sögulega afturhaldsemi
Gerplu, þá lætur Halldór tilfinningu
loga upp úr á mjög ósögulegan hátt
í stuttum ræðum eins og ræðu Kol-
baks þræls, er húsfreyja spyr hann
hví hann vilji eigi vega menn, og í
ræðu Þormóðar, er hann í sögulok
loks hittir Ólaf konung.
Ef Vefarinn er í ætt við nafla-
speglun og yfir-raunsæi (super-
realism, surrealism) þá er Salka-
Valka og Sjálfstætt fólk meira í
ætt hlutlægrar raunsæi sem á 19.
öld var dýrkuð af Balzac og Zola,
en breiddist þaðan til Norðurlanda
í verkum Brandesar, Ibsens og fleiri.
Halldór lýsir svo þessum raunsæis-
skáldskap að hann sé „Sagnagerð
með langdrengnum nákvæmum lýs-
ingum, samfara gagnrýni á raun-
verulegum staðháttum og mann-
gerðum, beini geiri sínum að borg-
arastéttinni og hafi á dagskrá sið-
ferðileg vandamál bundin stað og
stund.“ í stórum dráttum getur
þessi lýsing gilt um hinar raunsæu
bækur Halldórs hér nefndar. Þó
þykir honum þetta ekki nóg: „Raun-
sæisstefnan er í mínum augum ekki
sérstakt form; hún getur tekið öll
form; hún er umfram allt lista-
stefna eða bókmennta sem hefur
áhrif á veruleikann af því að hún
á rætur sínar í honum og sinnir
þar ákveðinni þörf; listastefna sem
hefur áhrif á öldina af því að hún
tjáir öldina, andlit aldarinnar, sál
aldarinnar, þrá aldarinnar.“ Sem
dæmi listamanna af þessu aldar-
raunsæi nefnir Halldór Picasso
málara, Neruda skáld, Brecht leik-
ritaskáld, Chaplin kvikmynda-
mann. Lítill vafi er á því að Hall-
dór hefur sjálfur reynt að fylgja
þessu raunsæi. Þar til heyrir að
hann sneyðir hjá ljósmyndun hluta
eða manna en reynir í stað þess að
túlka hvort tveggja. Hann getur
bæði málað með breiðum pensli og
rissað með nögl. Aðalatriðið er að
myndin lifir og túlkar veruleikann.
Eitt af því sem einkennir kvæði
Halldórs og nútímaskáldsögurnar en
hittist þó víðar, t. d. í íslands-
klukkunni (I—III), eru sérkenni-
lega raunsæir stíldrættir, sem áður
munu hafa þótt óbókhæfir (ekki
nógu skáldlegir, ekki hæfir í rituðu
máli). Hér tilheyrir notkun óbreytts
daglegs máls í kvæðunum; gott
dæmi er vísan: Mannabörn eru
merkileg / mikið fæðast þau smá
þau verða leið á lestri í bók / °$
langar að sofa hjá / og vaxa óðum
og fara í ferð / full af söknuði og
þrá. / Við fótatak þeirra fagna ég
þá finn eg hjarta mitt slá.
Hér er ekkert skáldlegt nema
síðustu línurnar, hitt er daglegt má •
Annað gott dæmi er: hið ljósa man,
álfakroppurinn mjói. Hið ljósa ma^
er að vísu bókmál, gæti verið ur