Hugur - 01.06.2010, Page 62

6o
Ólafur PállJónsson
Það er í þessu samhengi sem Dewey leggur til að við h'tum á leik barna. Leikur
barna er ekki bara uppspretta þekkingar heldur það sem við gætum kallað merk-
ingarsmiðja þeirra og að því marki sem merking er forsenda reynslu, þá er leik-
urinn ekki bara uppfullur af reynslu eða uppspretta reynslu, heldur forsenda fyrir
því að börnin geti öðlast reynslu og unnið úr þeirri reynslu sem fyrir er. Af þessum
sökum segir Dewey:
Það er ekkert leyndardómsfullt eða dularfullt við þá uppgötvun sem
Platon gerði, og Fröbel seinna, að leikur sé helsta og næstum því eina
aðferðin sem barnið notar til að læra á seinni árum frumbernsku.4
í þessu ljósi birtast leikir barna síður en svo sem sjálfhverf eða innhverf iðja sem
skapar sér lokaðan heim. Þvert á móti eru leikir, sem merkingarsmiðjur barna,
opnir fyrir öllum heimi barnanna; í leik víkka börnin út skilningarvitin og þróa
þau hugtök sem þau búa yfir og eiga eftir að nota til að öðlast nýja reynslu.5
Leikir eru hka félagslegir með öðrum hætti. Sá heimur merkingar sem börn
reiða sig á í leik er ekki gefinn í umgjörð leiksins - leikföngum eða leikaðstæðum
— heldur krefst hann oft félagslegra kringumstæðna. Hið félagslega eðli leiksins
birtist þess vegna ekki einfaldlega í því að hann krefjist fleiri þátttakenda en eins,
heldur í því að sú merking sem leikurinn reiðir sig á verður oft ekki hfandi nema
í félagslegum kringumstæðum. Málfríður Einarsdóttir lýsir þessu vel í Samastað
í tilverunnr.
Ur tölum gerði ég mér einnig menn og hafði ég lært það af fúllorðna
fólkinu. En fáir fengust til að fara í töluleikvið mig. Strákarnir voru ætíð
durnaralegir og stirfnir. Það vildi ekki lifna vel yfir tölunum nema ein-
hver fengist til að leika leikinn með mér, en bæri svo til, urðu úr skjald-
bökuskeljatölunum ágætar kóngsdætur í skrúði, og margt gat gerst eins
og í sögu eða ævintýri.6
Málfríður beinir athygli okkar hér að mikilsverðum hlut: Það vildi ekki lifna
yfir tölunum nema einhver fengist til að leika leikinn með henni. En hvaðan kem-
ur h'f skjaldbökuskeljatölu svo úr verður kóngsdóttir í skrúði? Ef við orðum þessa
spurningu með fyllilega almennum hætti þá er hún einfaldlega: Hvað er þess
megnugt að blása hfi í tákn? Austurríski heimspekingurinn Ludwig Wittgenstein
gerði einmitt þessa spurningu að lykilspurningu í síðari verkum sínum. Á ein-
um það með fullri vissu. Slíkur er máttur vanans að þar sem áhrifavald lians er mest nær hann
ckki hið einasta að breiða yfir náttúrlega fiivisku vora, heldur og að leyna sjálfum sér, svo hann
sýnist engu ráða einmitt þar sem vald hans er mest“ (David Hume, Rannsóbi á ski/ningsgdfimni,
íslensk þýðing eftir Atla Harðarson, Hið íslenzka bókmenntafélag, Reykjavík, 1988, bls. 91).
4 Dewey, Hugsun og menntun, bls. 255-256.
s Þegar ég segi að leikurinn sé merkingarsmiðja barnsins þá geri ég ekki endilega ráð fyrir einhvers-
konar hugsmíðahyggju um merkingu, því hugmyndin um merkingarsmiðju getur vel samræmst
því að barnið taki við hugtökum - eða orðum - frá hinum fullorðnu og noti síðan leikinn til að
reyna að átta sig á merkingu þessara hugtaka og gera sér þau handgeng, frekar en að börnin skapi
sjálf merkinguna. Hugmyndin um merkingarsmiðju ætti að vera hlutlaus hvað þetta varðar.
6 Málfríður Einarsdóttir, Samastaður itilverunni, 2. útg., Forlagið, Reykjavík, 2008, bls. 48.