Hugur - 01.06.2010, Blaðsíða 115

Nietzsche um líkamann sem náttúru
113
það gerist.33 Þetta getur verið ógnandi og grafið undan sjálfstjórn manns, en sam-
kvæmt Nietzsche geta upplifanir kennda einnig verið náma skapandi möguleika.
Astæðan íyrir því er að Nietzsche var í hópi þeirra menningargagnrýnenda við
lok 19. aldar sem töldu að hin meðvitaða hugsun væri allt of mikið skilyrt af múg-
hugsun, af því hvernig „allir“ hugsa.34 Nietzsche taldi klisjuhugarfar vera gegnsýrt
og drifið áfram af siðferði sem hann áleit vera kúgandi. Til þess að geta hafið sig
upp yfir það og til þess að vera skapandi og frjór í hugsun þarf maður að virkja
hina foryrðanlegu krafta líkamans. Það felur ekki í sér afturhvarf til náttúrunnar
sem afturhvarf til einhvers upprunalegs sem kæmi á undan því hvernig náttúran
hefur verið túlkuð eða skifin. Mun frekar taldi hann þörf fyrir annan skilning á
náttúrunni sem fæli í sér breytt viðhorf til líkamlegrar náttúru mannsins.
Afneitun og viðurkenning líkama sem náttúru
Líkt og félagsmótunarsinnar lítur Nietzsche á skilning okkar á náttúrunni sem
endurvarp ólíkra hugmynda. I fornöld var algengt að telja náttúruna vera af hinu
illa. Það hafa einnig komið tímabil þar sem litið hefur verið á náttúruna sem
uppsprettu hins góða og sem dæmi um slíkt tekur Nietzsche hugmyndir Rouss-
eaus um afturhvarf til náttúrunnar sem upprunalegs ástands sakleysis. Andstætt
Rousseau sér Nietzsche ekki fyrir sér afturhvarf til óspillts ástands náttúrunnar.
Afturhvarf er óhugsandi vegna þess að það er ekki til neitt sem gæti heitið upp-
hafleg náttúra. Hann skrifar að sérhver „upprunaleg náttúra var einhvern tímann
áunnin náttúra og sérhver áunnin náttúra sem nær yfirhöndinni verður að upp-
runalegri náttúru“.35
Samkvæmt hinum kristilega og heimspekilega skilningi sem Nietzsche deilir
á þá er það hið vitsmunalega eðli sem er talið til hinnar eiginlegu tignar náttúru
rnannsins. Nietzsche er hins vegar þeirrar skoðunar að fyrir tilstilli siðferðis- og
hugmyndakerfa hafi skilningur okkar á vitsmunum afneitað líkamlegum for-
sendum þeirra. Þetta kemur skýrast fram í neikvæðu viðhorfi til líkama og mun-
úðar sem einkenndi lengst af hina kristilegu hefð, og einnig í fordómum innan
heimspekihefðarinnar gagnvart tilfinningum sem truflunarvaldi í ríki vitsmuna.
Heimspeki Nietzsches er því í senn ákall um að skilja vitsmuni sem líkamnaða
°g um að rækta vitsmuni sem taka mið af líkamanum. Það er kominn tími til að
hefja okkur upp yfir hina „litlu skynsemi“ með hjálp þess sem hefur verið talið
ómerkari þáttur okkar líkamlegu náttúru, sem er að dómi Nietzsches „hin mikla
skynsemi".36
Trúarleg viðhorf og vísindaleg hugtök um náttúruna hafa ruglað okkur í rím-
inu í afstöðu okkar til náttúrunnar. Hinn trúarlegi og hinn vísindalegi skilningur
kafa einnig tengst í sögu vestrænnar menningar. Tvíhyggja hugar og líkama og
hin skörpu skil milli manns og náttúru sem hefur verið haldið til haga í nátt-
' Sbr. Gernot Böhme, „Naturerfahrung: Úber Natur reden und Natur sein , 8.
4 Friedrich Nietzsche, Diefröhliche Wissenschaft, §354, KSA 3,592.
J Friedrich Nietzsche, Vom Nutzen und Nachthei! der Historiejur das Leben, KSA 1,265.
Fricdrich Nietzsche, Svo mœlti Zarapústra, 60.